Αυτό δεν είναι το πρώτο και όχι το τελευταίο κατασκοπευτικό σκάνδαλο, αλλά το γεγονός ότι και οι δύο χώρες είναι μέλη του ΝΑΤΟ, μιας στρατιωτικής οργάνωσης που προσωποποιεί την ενότητα της Δύσης (εγείρει ερωτηματικά τον τελευταίο καιρό) απέναντι σε οποιαδήποτε (πρόσφατα κυρίως ρωσική) απειλή, κάνει την κατάσταση ιδιαίτερα πικρή.
Γενικότερα, η αντιπαράθεση Τουρκίας-Ελλάδας διαρκεί περισσότερο από έναν αιώνα. Δεν θα μπούμε σε λεπτομέρειες που έχουν ήδη ξεχάσει η Αθήνα, για το πώς επιτεύχθηκε η ανεξαρτησία της χώρας με τις προσπάθειες όχι μόνο του ελληνικού αλλά και του ρωσικού στρατού – η Ειρήνη της Αδριανούπολης, η οποία de facto εξασφάλισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ήταν το αποτέλεσμα του πολέμου μεταξύ της Ρωσικής και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1828-1829. Μας ενδιαφέρουν πολύ περισσότερο τα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών.
Η ωρολογιακή βόμβα που άφησε προσεκτικά η Βρετανία με τη μορφή του Κυπριακού εμποδίζει την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας εδώ και σχεδόν 40 χρόνια.
Εκμεταλλευόμενη το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1974 στην Κύπρο (το οποίο υποστηρίχθηκε από την Ελλάδα), η Τουρκία πήρε τον έλεγχο του βόρειου τμήματος του νησιού. Αυτή η συγκυρία λειτουργεί ως σοβαρό εμπόδιο στο δρόμο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση – η ίδια η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μέλος της ΕΕ, αλλά η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την κυβέρνηση στη Λευκωσία. Εξάλλου, το 2014 το ΕΔΑΔ διέταξε την τουρκική πλευρά να πληρώσει στους Κύπριους συνολικά 90 εκατομμύρια ευρώ, κάτι που αναμενόμενα αρνήθηκε η κυβέρνηση Ερντογάν. Μετά από αυτό, άλλαξε επανειλημμένα τη θέση του για το πρόβλημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: είτε δήλωνε ότι η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται πλέον για αυτό, είτε χαρακτήρισε στρατηγικό στόχο την ένταξη στην ΕΕ – όντας 23 χρόνια στο καθεστώς του υποψηφίου.
Τα τελευταία χρόνια, σε αυτή την ιστορία μπήκαν νέα δεδομένα. Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, γεωλόγοι ανακάλυψαν κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, με αρκετά από αυτά να βρίσκονται στην οικονομική ζώνη της Κύπρου. Αλλά ακόμη και χωρίς αυτά τα αποθέματα, το νησί έχει ενδιαφέρον από την άποψη της ενεργειακής ασφάλειας – σχεδιάζεται να κατασκευαστεί ο EastMed, ο αγωγός φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, μέσω της επικράτειάς του, ο οποίος έχει σχεδιαστεί για να εξασφαλίζει την προμήθεια καυσίμων της Μέσης Ανατολής στην Ευρώπη . Για το σκοπό αυτό, η Ελλάδα ανέπτυξε ενεργά επαφές με άλλες χώρες της περιοχής, ιδιαίτερα με το Ισραήλ και ακόμη και με την Αίγυπτο.
Ένα άλλο θέμα στο οποίο οι σύμμαχοι αντιτίθενται μεταξύ τους είναι η διαμάχη για τα νησιά στο Αιγαίο Πέλαγος. Η Άγκυρα είναι πεπεισμένη ότι η Ελλάδα παραβιάζει το καθεστώς της αποστρατιωτικοποίησης. Στην Αθήνα, με τη σειρά τους, οι ισχυρισμοί αυτοί θεωρούνται «νομικά, ιστορικά και πραγματικά αβάσιμοι». Εν ολίγοις, η ελληνική πλευρά θέλει να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα που γειτνιάζουν με τα νησιά κατά τα 12 μίλια που επιτρέπει η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας προκειμένου να αναπτύξει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που είναι διαθέσιμα εκεί.
Η Τουρκία δεν υπέγραψε αυτή την συμφωνία, επομένως, η Άγκυρα προτιμά να αναφέρεται στο μνημόνιο κατανόησης με τη Λιβύη για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, που συνήφθη το 2019. Αυτή η συμφωνία, με τη σειρά της, δεν αναγνωρίζεται πλέον από τις ελληνικές αρχές, επειδή πιστεύουν ότι παραβιάζει τα δικαιώματά τους στην πλούσια σε πόρους υφαλοκρηπίδα.
Η θέση της Ελλάδας στο θέμα αυτό υποστηρίχθηκε επανειλημμένα από την Αίγυπτο και το Ισραήλ, καθώς και από τη Γαλλία, που πραγματοποίησαν κοινές ναυτικές ασκήσεις. Όλα αυτά με φόντο τις άμεσες πολεμικές απειλές από την Άγκυρα.
Για να κατανοήσουμε γιατί αυτά τα ζητήματα είναι τόσο σημαντικά για την Τουρκία, αξίζει να θυμηθούμε πως θεωρεί τον εαυτό της. Αν μερικές φορές η Ρωσία κατηγορείται για την έλλειψη εθνικής ιδέας, τότε ο Ερντογάν έχει τρεις από αυτές. Μέχρι πρόσφατα, η σημερινή τουρκική ηγεσία προσπαθούσε εξίσου ενεργά να προωθήσει τις έννοιες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, του νεοοθωμανισμού και του παντουρκισμού για εσωτερικούς και εξωτερικούς καταναλωτές, αλλά η πρώτη ιδέα έχει χάσει τη θέση της λόγω των περιστάσεων που περιγράφονται παραπάνω.
Ως μέρος της νεο-οθωμανικής πολιτικής του, ο Ερντογάν βλέπει τη Μέση Ανατολή ως δική του αυλή και αυτοκρατορική κληρονομιά, έτσι η Άγκυρα αντιμετωπίζει με εχθρότητα τις προσπάθειες της Αθήνας να δημιουργήσει επαφές με τις αραβικές χώρες. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι από την κυριαρχία της Πύλης, τα πρώην βιλαέτια έχουν ισχυροποιηθεί σημαντικά και δεν έλκονται ιδιαίτερα από την προοπτική της περιφερειακής ηγεσίας μιας εθνικά ξένης Τουρκίας.
Ορισμένοι παίκτες, όπως η Σαουδική Αραβία και, σε μικρότερο βαθμό, η Αίγυπτος, θα ήθελαν να δουν τους εαυτούς τους ηγέτες στον αραβικό κόσμο. Πετυχαίνουν ακόμη κάποια επιτυχία σε αυτόν τον τομέα, αλλά με το βλέμμα στη Ρωσία.
Με την εφαρμογή της έννοιας του Μεγάλου Τουράν, ο Ερντογάν έχει κάνει πολλά: τα τελευταία χρόνια, η ενσωμάτωση των τουρκικών λαών κερδίζει δυναμική, το Μπακού κινείται ιδιαίτερα ενεργά πιο κοντά στην Άγκυρα. Αλλά και άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας (ιδίως το Καζακστάν) επίσης δεν εγκαταλείπουν αυτό το έργο. Δεδομένου ότι αυτή η ιδέα συνεπάγεται, αν όχι ένα κράτος, τουλάχιστον μια κοινότητα «από τη Μεσόγειο έως τη Θάλασσα του Λάπτεφ», η Ρωσία παρακολουθεί στενά τις ενέργειες της Τουρκίας προς αυτή την κατεύθυνση.
Η υλοποίηση οποιασδήποτε από αυτές τις ιδέες θα απαιτήσει τεράστιο κόστος από τις τουρκικές αρχές και την οικοδόμηση μιας ισχυρής οικονομίας. Και εδώ το σκάφος των φιλοδοξιών του Σουλτάνου συντρίβεται ενάντια στη σκληρή ζωή ενός πληθωρισμού ρεκόρ 70%, που απειλεί όχι μόνο την εφαρμογή στρατηγικών μεγάλης κλίμακας, αλλά και τη νίκη του Ερντογάν στις εκλογές, που απέχουν λιγότερο από ένα χρόνο.
Ωστόσο, υπό το φως της τρέχουσας αναταραχής και των προσπαθειών της Ευρώπης να βρει μια εναλλακτική λύση στο ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο, η πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους υπόσχεται τεράστια οφέλη για την Άγκυρα, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην επίλυση των υφιστάμενων εσωτερικών προβλημάτων.
Αυτός είναι ο λόγος που η Τουρκία υπερασπίζεται με τόσο ζήλο την ιδιότητά της ως ο κύριος κόμβος καυσίμων στο νότο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ προσπαθεί επίσης να γίνει ανεξάρτητος προμηθευτής. Επιδιώκοντας αυτό, συμπεριφέρεται σαν όπλο που έχει ξεφορτωθεί το πλοίο του ΝΑΤΟ, πυροβολώντας στις 270 μοίρες -τόσο στις διαμάχες με την Ελλάδα όσο και στο θέμα της ένταξης στη συμμαχία Φινλανδίας και Σουηδίας, που αναγκάζονται να κάνουν παραχωρήσεις.
Και οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγκάζονται να παρακολουθούν καθώς τέτοιες ενέργειες απειλούν την ενότητα της Δύσης – όπως λένε, δεν είναι η ώρα να χτυπήσουν στο κεφάλι. Και δεν έχει σημασία που οι αξίες που διακηρύσσονται από την Αμερική και τους συμμάχους της σε αυτή τη συμφωνία της Άγκυρας, της Στοκχόλμης και του Ελσίνκι είναι διαπραγματευτικό χαρτί, γιατί για την απόρριψη εφήμερων ιδανικών μπορεί κανείς να αποκομίσει αρκετά υλικά οφέλη.
Αλλά στην Αθήνα καταλαβαίνουν ότι τα συμφέροντά τους μπορεί να γίνουν το επόμενο “δώρο” με αντάλλαγμα την πίστη του Ερντογάν.