Υγειονομικοί που δεν εμβολιάζονται, εκπαιδευτικοί που ζητούν το «καλό» εμβόλιο και υιοθετούν, αναπαράγουν και «νομιμοποιούν» στα social media διάφορες θεωρίες συνωμοσίας για την πανδημία. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, ανάμεσα στα άλλα προβλήματά του, έχει αποτύχει να δημιουργήσει ισχυρά κύτταρα αποδοχής του ορθολογισμού στη χώρα
Οι συνθήκες που επέβαλε η πανδημία της Covid-19 ανέδειξαν τη σημασία των δημοσίων συστημάτων Υγείας και Εκπαίδευσης. Σύμφωνα και με δηλώσεις ευρωπαίων πολιτικών, στο άμεσο μέλλον πρέπει αμφότερα να ενισχυθούν, γιατί –όπως αποδείχθηκε– εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία κοινωνίας και οικονομίας. Αν τα λεγόμενά τους δεν ξεχαστούν με το τέλος της πανδημίας (ως συνήθως), στο πλαίσιο της περαιτέρω ενίσχυσής τους θα πρέπει να τους απασχολήσει και το ζήτημα του επιπέδου των γνώσεων και δεξιοτήτων του προσωπικού τους, αλλά και το πώς αυτό κατανοεί και ενστερνίζεται τη διαπαιδαγωγική διάσταση του λειτουργήματός του.
Κι αυτό επειδή η πανδημία ανέδειξε ταυτόχρονα και μια ισχυρή αντίρροπη τάση στη λειτουργία των δύο αυτών συστημάτων: τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ως μηχανισμό διαμόρφωσης της κοινής γνώμης και διάδοσης ανορθολογικών και συνωμοσιολογικών θεωριών κατανόησης του κόσμου από τους πολίτες.
Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι τα ΜΚΔ αναδεικνύονται σε πανίσχυρο μηχανισμό διαμόρφωσης των σημερινών πολιτών, υπονομεύοντας τον ρόλο των παραδοσιακών και επίσημων καναλιών ενημέρωσής τους, προσλαμβάνοντας την ισχύ αυτού που ονομάζεται «ομάδα συνομηλίκων» στην κοινωνικοποίηση των νέων.
Επιπλέον, διαμέσου των ΜΚΔ καθώς και αμφίβολης ποιότητας ιστοσελίδων, σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας και προφανώς στο έδαφος των ισχυρών πιέσεων που αυτή ασκεί στον ανθρώπινο ψυχισμό, πέρα από τη διακίνηση συνωμοσιολογικών θεωριών για την προέλευση και τον «σκοπό» του κορονοϊού επιχειρείται και η νομιμοποίηση αυτών, όπως και μιας σειράς ανορθολογικών αντιλήψεων και πρακτικών «αντίστασης» των πολιτών (π.χ. αρνητές μάσκας, μέτρων προστασίας και εμβολίων) σε «σκοτεινά κέντρα» εξουσιών, που υποτίθεται ότι χρησιμοποιούν τον ιό για να καθυποτάξουν τους πολίτες και τα έθνη. Πρακτική και τακτική που ακολούθησαν ανοιχτά και λαϊκιστές ηγέτες μεγάλων χωρών, με επικεφαλής τον Τραμπ.
Οι απόψεις αυτές, που μόνο περιθωριακές δεν είναι σύμφωνα με σχετικές μετρήσεις και στον τόπο μας, έρχονται σε αντίθεση και υπονομεύουν τη μακρόχρονη και επίπονη πορεία «απομάγευσης» του κόσμου. Πορεία που ως μέρος της διαφωτιστικής ιδεολογίας εναπόθεσε τις ελπίδες θριάμβου της στο σχολείο, ως μηχανισμό διάδοσης του επιστημονικού τρόπου σκέψης, με πρωτεργάτες την επιστημονική κοινότητα και τους εκπαιδευτικούς.
Δυστυχώς, όμως, στην πατρίδα μας μέρος των υγειονομικών και των εκπαιδευτικών μοιάζει να αρνείται, είτε ευθέως διά του λόγου είτε διά του παραδείγματός τους, τη σοβαρότατη αυτή διάσταση του επαγγέλματός τους: τον «φωτισμό» των σημερινών και αυριανών πολιτών.
Συγκεκριμένα και όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς, πέρα από περιθωριακές περιπτώσεις που έχουν περιέλθει σε γνώση μας (π.χ. καθηγητές σε πολλά μέρη της χώρας διαδίδουν σε μαθητές τους ότι εμβόλια αποσκοπούν στη στείρωση της νέας γενιάς, καθηγητής στο Ιόνιο διδάσκει ότι η Γη είναι επίπεδη κ.ά.), εύκολα ανιχνεύει κανείς πλήθος αναρτήσεων σε ατομικά και συλλογικά προφίλ εκπαιδευτικών όπου διάφορες θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την πανδημία διατυπώνονται ευθαρσώς και μάλιστα ως ενδείξεις μιας ευρύτερης συνωμοσίας της εξουσίας, που απώτερο στόχο έχει τάχα τη «φίμωση», την καθυπόταξη και τελικά τη στέρηση δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών, είτε αυτά κατονομάζονται είτε όχι.
Αυτή η επιχειρούμενη «νομιμοποίηση» των θεωριών συνωμοσίας εδράζεται σε ένα παλαιότερο και γνωστό ιδεολογικό σχήμα, μάλλον αριστερής προέλευσης, που συνοψίζεται στη φράση: «Κάτι άλλο κρύβεται από πίσω κι εγώ θα σου πω τι είναι». Το ενδιαφέρον όμως στην προκειμένη περίπτωση έγκειται στο γεγονός ότι μια πρόχειρη και ενδεικτική αναζήτηση του προφίλ των φορέων παρόμοιων απόψεων στο Facebook δείχνει πως αυτοί προέρχονται από το σύνολο του ιδεολογικού φάσματος (άκρα Δεξιά έως άκρα Αριστερά), έχοντας ως μοναδικό σημείο σύγκλισης την αφελή «αντίσταση» στην όποια εξουσία.
Βεβαίως, οι εν λόγω αναρτήσεις είναι δύσκολο να ποσοστοποιηθούν. Μπορούμε όμως με σχετική ασφάλεια να υποθέσουμε ότι τα ποσοστά των μελών και των δυο επαγγελματικών ομάδων, που ασπάζονται ενεργητικά ή παθητικά τις εν λόγω θεωρίες και αντιλήψεις, επηρεάζονται ευθέως από τα ΜΚΔ και αγνοούν τόσο την εκπαίδευση όσο και την επαγγελματική τους σκευή, εκτείνονται σ’ αυτά των εκπαιδευτικών και μελών του νοσηλευτικού προσωπικού που πρόσφατα αρνούνται ή δεν συμμετέχουν ενθέρμως στον εμβολιασμό τους. Κι αυτά είναι αρκετά ψηλά στη χώρα μας (σχεδόν 50% κατά ΜΟ), σε αντίθεση με τη Μεγάλη Βρετανία για παράδειγμα. Μάλιστα, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η ΔΟΕ, ίσως από μικροπαραταξιακές σκοπιμότητες, αμφισβήτησε πρόσφατα την ασφάλεια συγκεκριμένου εμβολίου, ζητώντας το «καλό» για τα μέλη της και ενισχύοντας έμμεσα τη δυσπιστία στους εμβολιασμούς.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα όλων των βαθμίδων, ανάμεσα στα άλλα προβλήματά του, έχει αποτύχει να δημιουργήσει ισχυρά κύτταρα αποδοχής του ορθολογισμού και να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη, όχι μόνο στους έλληνες πολίτες εν γένει, αλλά και σε ένα μέρος των επαγγελματιών υγείας και εκπαίδευσης, που εκ των πραγμάτων έχουν διατρέξει μακρόχρονες, ατομικές διαδρομές σε αυτό. Κι αν σκεφτούμε αυτή την αποτυχία σε συνδυασμό με τον όλο και αυξανόμενο ρόλο των ΜΚΔ στη μετάδοση ψευδών «πληροφοριών» κάθε είδους, οφείλουμε να ξανασκεφτούμε σοβαρά τα περιεχόμενα της εκπαίδευσης των Επαγγελματιών Υγείας και Εκπαίδευσης στη χώρα.
Είναι κι αυτή μια εξίσου σοβαρή συζήτηση με τα υλικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν μετά την πανδημία για την ισχυροποίηση του δημόσιου συστήματος Υγείας και της δημόσιας Εκπαίδευσης. Οπως –και θα το πούμε για άλλη μια φορά– είναι σοβαρή συζήτηση άμεσης προτεραιότητας τα μέτρα αποκατάστασης των μαθησιακών κενών που η πανδημία αφήνει πίσω της. Κενά που θα επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο τα ήδη κακά μαθησιακά αποτελέσματα και την ανεπαρκέστατη κριτική σκέψη που αποκτούν οι μαθητές μας στο σχολείο, σύμφωνα με διεθνείς μετρήσεις.
* Ο Νίκος Σαλτερής είναι επίτιμος σχολικός σύμβουλος Δ.Ε. και συγγραφέας