Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Την τελευταία φορά που ο χώρος του βιβλίου χαρτογραφήθηκε εις βάθος, λειτουργούσε ακόμη το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Τουτέστιν, έχουν περάσει πάνω από δέκα χρόνια από τότε. Στην πορεία το ΕΚΕΒΙ έπαψε να λειτουργεί και το πολλαπλό κενό του δεν καλύφθηκε ποτέ.
Πού βρισκόμαστε και ποιες είναι οι προκλήσεις για τον χώρο του βιβλίου
Η έρευνα που διεξήγαγε πρόσφατα ο ΟΣΔΕΛ για τα έτη 2009-2022 (καλύπτει συνολικά 14 χρόνια) αποτελεί ένα σημείο εκκίνησης για να συζητήσουν όλοι οι εμπλεκόμενοι πού βρίσκεται ο χώρος του βιβλίου και ποιες προκλήσεις έχει μπροστά τους. Είναι, όμως, κι ένας καλός οδηγός για τους υποψιασμένους αναγνώστες που ενδιαφέρονται να γνωρίζουν τι κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία.
Κατέχει η λογοτεχνία την μερίδα του λέοντος στα βιβλία που εκδίδονται ανά έτος; Είναι, όντως, πολλά τα βιβλία που εκδίδουν οι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι; Είναι ακριβό το βιβλίο; Υπάρχει τάση προς τα e-books και τα ηχητικά βιβλία που, ενδέχεται, να προκαλέσει ζημιά στο έντυπο βιβλίο; Πολλοί αστικοί μύθοι διαλύονται μ’ αυτή την έρευνα κι άλλοι εδραιώνονται.
Ως πηγή για την έρευνα χρησιμοποιήθηκε η osdelnet, η βιβλιογραφική βάση του ΟΣΔΕΛ, ενώ επικεντρώνεται στα βιβλία πρώτης έκδοσης, δηλαδή στους νέους τίτλους.
Σίγουρα αυτή η έρευνα δεν καλύπτει όλες τις πτυχές του ζητήματος «βιβλίο», αλλά είναι ένα πρώτο σοβαρό δείγμα που το είχαμε ανάγκη. Με την ελπίδα πως θα υπάρξουν σχετικά σύντομα κι άλλες παρόμοιες έρευνες, οι οποίες θα εστιάζουν στο πόσοι διαβάζουν, τι ακριβώς διαβάζουν και με ποια κριτήρια επιλέγουν τα βιβλία τους.
Η έρευνα του ΟΣΔΕΛ είναι, επίσης, σημαντική διότι αναφέρεται στην ψηφιακή εποχή που έχει εισέλθει ο χώρος του βιβλίου. Ως πηγή για την έρευνα χρησιμοποιήθηκε η osdelnet, η βιβλιογραφική βάση του ΟΣΔΕΛ, ενώ επικεντρώνεται στα βιβλία πρώτης έκδοσης, δηλαδή στους νέους τίτλους.
Σύνολο βιβλιοπαραγωγής ανά έτος
Η γενικευμένη αίσθηση είναι ότι στη χώρα μας εκδίδονται πάρα πολλά βιβλία. Πολλά περισσότερα από όσα μπορεί να διαβάσει το αναγνωστικό κοινό (καίτοι, όπως σημειώσαμε εξαρχής, αυτή η συσχέτιση δεν υπάρχει σ’ αυτή την έρευνα).
Η αλήθεια είναι, όμως, ότι υπήρξαν δύο περίοδοι όπου ο αριθμός των βιβλίων μειώθηκε δραματικά. Πρόκειται για την περίοδο της οικονομικής κρίσης και στη συνέχεια τον καιρό της πανδημίας.
Είναι χαρακτηριστικό πως το 2012 (ήτοι, μέσα στην «καρδιά» της κρίσης χρέους που αντιμετώπισε η χώρα μας) εκδόθηκαν μόλις 8.306 νέοι τίτλοι. Αριθμός που αποτελεί ιστορικό χαμηλό των εξεταζόμενων ετών από την έρευνα.
Είναι χαρακτηριστικό πως το 2012 (ήτοι, μέσα στην «καρδιά» της κρίσης χρέους που αντιμετώπισε η χώρα μας) εκδόθηκαν μόλις 8.306 νέοι τίτλοι. Αριθμός που αποτελεί ιστορικό χαμηλό των εξεταζόμενων ετών από την έρευνα.
Μια δειλή αύξηση παρατηρείται από το 2015 έως το 2019 (10.923 βιβλία εκδόθηκαν το 2019), για να έρθει ο κορωνοϊός να προκαλέσει νέο πλήγμα στο χώρο του βιβλίου. Το 2020 εκδόθηκαν 9.941 βιβλία, κάτι που δείχνει με ποιο τρόπο η πανδημία και τα απανωτά lockdown επέδρασαν αρνητικά και μάλιστα σε βραχύ χρόνο στο χώρο του βιβλίου.
Το 2021, όμως, χρονιά που αρχίσαμε πάλι να ζούμε μια μορφή κανονικότητας σημειώθηκε το ιστορικό υψηλό στην έκδοση βιβλίων (12.169), ενώ και το 2022 η ανοδική τάση διατηρήθηκε.
Όλα αυτά δείχνουν πως ο χώρος των εκδόσεων επηρεάζεται άμεσα από τη γενικότερη κατάσταση που βιώνει η ελληνική κοινωνία. Οποιαδήποτε δυσαρμονία τον πληγώνει καίρια. Ως εκ τούτου, τα «πολλά» βιβλία που εκδίδονται στη χώρα μας είναι μια σχετική συνθήκη και δεν επιβεβαιώνεται πάντα.
Τύποι βιβλίων και ebooks
Όσοι, καταστροφολογικώ τω τρόπω, διαβλέπουν πως τελειώνει το «χάρτινο» βιβλίο, μάλλον θα πρέπει να περιμένουν. Αυτά τα 14 χρόνια, το έντυπο βιβλίο που εκδόθηκε από τους εκδοτικούς οίκους καλύπτει το 97% του συνολικού αριθμού εκδόσεων.
Τα ebooks έρχονται δεύτερα, μεν, αλλά η απόσταση που τα χωρίζει από τα pbooks (τα έντυπα) είναι χαώδης και δεν υπάρχει περίπτωση να καλυφθεί στα επόμενα χρόνια. Μάλιστα, στα ebooks παρατηρείται το εξής φαινόμενο: οι περισσότεροι εκδοτικοί τα χρησιμοποιούν για βιβλία παρελθόντων ετών και όχι για νέες εκδόσεις.
Αν και η παρούσα έρευνα δεν μας προσφέρει ολοκληρωμένη διόπτευση της κίνησης των ebooks, είναι φανερό πως υπήρξε αυξητική τάση στα έτη 2009-2013. Εν συνεχεία ακολουθεί μια πενταετία (2013-2018) υπάρχει ραγδαία πτώση της τάξης του 37,7%, ενώ επανακάμπτει τη διετία 2020-21, κυρίως λόγω της πανδημίας.
Οι θεματικές κατηγορίες
Τι είδους βιβλία εκδίδουν κατά κύριο λόγο οι εκδοτικοί; Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα βοηθάει να κατανοήσουμε και τι διαβάζουμε (κι ας μην υπάρχει αυτό το δεδομένο στην έρευνα). Άλλωστε, η αγορά ρυθμίζεται πάντα με βάση το δίπολο αγορά-ζήτηση.
Τα λογοτεχνικά βιβλία κυριαρχούν αυτά τα 14 χρόνια. Μάλιστα, η επικυριαρχία τους αυξάνεται χρόνο με το χρόνο. Το 2009, τα λογοτεχνικά βιβλία κάλυπταν το 25,8% του συνόλου της βιβλιοπαραγωγής, για να φτάσουν στο «κυριαρχικό» 43,8% το 2021.
Οι τιμές των βιβλίων
Αν μη τι άλλο, το ζήτημα της τιμής των βιβλίων στην Ελλάδα έχει συζητηθεί επί μακρόν. Πάλι, η γενικευμένη άποψη είναι ότι στη χώρα μας το βιβλίο είναι ακριβό. Μήπως, όμως, είναι ένας ακόμη αστικός μύθος;
Η έρευνα μάς δείχνει πως το 2009 η μέση τιμή ενός βιβλίου ήταν 19,30 ευρώ. Στα χρόνια της κρίσης, όμως, πέφτει σημαντικά στην περιοχή των 16 ευρώ. Στη συνέχεια αρχίζει να έχει κάποιες ανεπαίσθητες ταλαντώσεις προς τα πάνω ή προς τα κάτω, για να φτάσει κάτω από τα 16 ευρώ (κάτι σαν ψυχολογικό όριο) στα 15,59 ευρώ το 2019.
Το 2022 η μέση τιμή ενός βιβλίου έφτασε στα 17,16 ευρώ. Κάτι που σημαίνει πως οι τιμές του 2009 είναι πολύ μακριά. Σημειωτέον πως όλα αυτά τα χρόνια η τιμή του χαρτιού πήρε την ανιούσα. Αυτό σημαίνει πως οι εκδοτικοί οίκοι απορρόφησαν μεγάλο μέρος του κόστους.
Το 2009 ο μέσος αριθμός σελίδων ενός βιβλίου ήταν 240 (στο χαρτόδετο) και 176 (στο σκληρόδετο). Το 2015 φτάσαμε το μέσο σκληρόδετο είναι 335 σελίδες (υψηλότερο από όλα τα χρόνια), ενώ το 2020 σημειώθηκε η μεγαλύτερη αύξηση στα χαρτόδετα (251 σελίδες κατά μέσο όρο).
Ενα επιπλέον στοιχείο που καθορίζει την τιμή ενός βιβλίου είναι ο αριθμός των σελίδων του. Το 2009 ο μέσος αριθμός σελίδων ενός βιβλίου ήταν 240 (στο χαρτόδετο) και 176 (στο σκληρόδετο). Το 2015 φτάσαμε το μέσο σκληρόδετο είναι 335 σελίδες (υψηλότερο από όλα τα χρόνια), ενώ το 2020 σημειώθηκε η μεγαλύτερη αύξηση στα χαρτόδετα (251 σελίδες κατά μέσο όρο).
Στις επιμέρους κατηγορίες, έχει ενδιαφέρον να δούμε αυτά τα 14 χρόνια ποιες κατηγορίες βιβλίων αυξήθηκαν περισσότερο. Τα εκπαιδευτικά βιβλία είναι από αυτά που σχεδόν κάθε χρονιά αυξάνονται σε τιμή (αν και υπήρξαν χρονιές υποχώρησης). Το ίδιο -μέσες άκρες- ισχύει και για τα βιβλία των θετικών, φυσικών και εφαρμοσμένων επιστημών.
Τα θεωρητικά βιβλία παρουσιάζουν μια σχετική ισορροπία στην αυξομείωση τους (υπάρχει, αλλά δεν είναι τόσο έντονη), ενώ τα λογοτεχνικά -που είναι και η κυρίαρχη κατηγορία- παρουσιάζουν πτώση σε σύγκριση με το 2009. Ακόμη και στις μέρες μας, το μέσο λογοτεχνικό βιβλίο κοστίζει λιγότερο (13,55 ευρώ) σε σχέση με το 2009 (14,28 ευρώ).
Αύξηση στην τιμή παρουσιάζουν τα τελευταία και τα παιδικά βιβλία. Το 2022, για πρώτη φορά ξεπέρασαν το όριο των 10 ευρώ (10,14 ευρώ).
Μεταφρασμένα και μη μεταφρασμένα
Σημείο τριβής ήταν πάντα το ερώτημα (ορισμένες φορές είχε και τη μορφή συμπεράσματος) ότι οι εκδοτικοί εκδίδουν πάρα πολλούς τίτλους μεταφρασμένης λογοτεχνίας σε σχέση με τους αντίστοιχους ελληνικούς.
Κι όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Το υψηλότερο μερίδιο των μεταφρασμένων έργων επί του συνόλου της βιβλιοπαραγωγής καταγράφεται το 2009 (40,4%) και το χαμηλότερο το 2014 (27,4%).
Στις περιόδους κρίσης (οικονομικής, υγειονομικής) φαίνεται ότι τα μεταφρασμένα βιβλία υποχωρούν, για διαφορετικούς λόγους κατά περίπτωση, έναντι των μη μεταφρασμένων, με τα δεύτερα να κυριαρχούν σταθερά από το 2010 ως το 2022 με ποσοστό μεγαλύτερο του 60%.
Τα χαμηλά ποσοστά του 2021, που είναι το έτος-οροφή για τη βιβλιοπαραγωγή μετά το 2000, παρότι επιβεβαιώνουν αυτήν την τάση, χρήζουν ενδεχομένως περαιτέρω διερεύνησης σε σχέση με τις εκδοτικές και αναγνωστικές πρακτικές της πανδημίας.
Οι θεματικές κατηγορίες
Στη βιβλιοπαραγωγή της περιόδου αναφοράς διαπιστώνεται ότι οι κατηγορίες της λογοτεχνίας και των θεωρητικών επιστημών είναι αυτές που κατέχουν σταθερά τις δύο πρώτες θέσεις, με την κατηγορία των παιδικών βιβλίων να κρατά επίσης σταθερά την τρίτη θέση σε όλα τα έτη.
Οι υπόλοιπες θεματικές κατηγορίες [θετικές επιστήμες, τέχνες, εκπαιδευτικά και γενικά βιβλία (πρακτικά, προσωπική ανάπτυξη, κ.ά.) εμφανίζουν τις υψηλότερες τιμές τους (αριθμός τίτλων και μερίδιο στο σύνολο της βιβλιοπαραγωγής) τα έτη 2009 και 2010.
Με την πάροδο των ετών, οι εν λόγω θεματικές κατηγορίες παρουσιάζουν σημαντική συρρίκνωση αλλά με αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις.
Ποιο είδος λογοτεχνίας;
Με δεδομένο ότι η λογοτεχνία είναι η «πρωταθλήτρια» στην κούρσα της βιβλιοπαραγωγής, αξίζει να δούμε πώς καταγράφεται η παρουσία των επιμέρους ειδών της. Η γενική αίσθηση είναι ότι οι εκδοτικοί προτιμούν τα μυθιστορήματα από τα διηγήματα ή την ποίηση.
Τη μεγαλύτερη σταθερότητα παρουσιάζουν το θέατρο και οι λογοτεχνικές βιογραφίες. Τη μεγαλύτερη αύξηση το δοκίμιο και τα αφηγήματα. Το μυθιστόρημα και η ποίηση παρουσιάζουν διαρκή αύξηση και οι τίτλοι τους είναι σχεδόν διπλάσιοι το 2022 σε σχέση με την αρχή της περιόδου αναφοράς.
Το διήγημα, για το οποίο πολλά έχουν ειπωθεί στη χώρα μας, μετά από μια έκρηξη το 2013, σημειώνει πτώση έως το 2018, οπότε οι τίτλοι αρχίζουν και πάλι να αυξάνονται, κορυφώνονται το 2021 και το 2022 επιστρέφουν στις τιμές του 2009. Το 2021 πάντως σημειώνονται υψηλές ή μέγιστες τιμές σε όλα τα είδη.
Προφανώς, τη μερίδα του λέοντος κρατάει το μυθιστόρημα, ωστόσο και τα βιβλία ποίησης ακολουθούν στη δεύτερη θέση με υψηλά ποσοστά. Για την ποίηση, δε, θα δούμε στη συνέχεια ότι υπάρχει λόγος που εξακολουθεί και εκδίδεται σε τόσο μεγάλα ποσοστά. Το ότι είμαστε χώρα ποιητών δεν επαρκεί ως εξήγηση.
Παιδικά – εφηβικά βιβλία
Από το 2009 μέχρι και το 2012 η παραγωγή παιδικών-εφηβικών βιβλίων (κάθε τύπου) ακολουθεί πτωτική πορεία. Το 2012 αποτελεί το χαμηλότερο σημείο της βιβλιοπαραγωγής για την εν λόγω κατηγορία (1.095 τίτλοι).
Την επταετία που ακολουθεί (2013-2019) σημειώνεται συνεχής ετήσια αύξηση της παραγωγής, που κορυφώνεται το 2019 (2.242 τίτλοι) Όμως, το 2020, έτος έναρξης της πανδημίας, ανακόπτεται η αυξητική πορεία, όπως συμβαίνει σε όλες τις κατηγορίες βιβλίων, και παρατηρείται πτώση σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Το 2020 η έκδοση των επιστημονικών βιβλίων σημειώνει και πάλι σημαντική πτώση, οι τίτλοι ανέρχονται σε 2.802 το χαμηλότερο σημείο για την περίοδο αναφοράς.
Στη συνέχεια, η τάση αυτή αναστρέφεται στην παιδική λογοτεχνία, όπως και στο σύνολο των κατηγοριών, αλλά το έτος κορύφωσης για τη βιβλιοπαραγωγή της συγκεκριμένης κατηγορίας είναι το 2022 και όχι το 2021 όπως συμβαίνει στις υπόλοιπες κατηγορίες.
Επιστημονικά βιβλία
Η βιβλιοπαραγωγή της περιόδου 2009-2022 για τα επιστημονικά βιβλία (κάθε τύπου), έχοντας ως κορύφωσή της το έτος 2009 (3.963 τίτλοι), ακολουθεί συνεχή πτωτική πορεία μέχρι και το 2015 (2.823 τίτλοι). Από το 2016 μέχρι και το 2019 παρουσιάζει ετήσια άνοδο φθάνοντας στους 3.414 τίτλους.
Το 2020 η έκδοση των επιστημονικών βιβλίων σημειώνει και πάλι σημαντική πτώση, οι τίτλοι ανέρχονται σε 2.802 το χαμηλότερο σημείο για την περίοδο αναφοράς.
Οι θετικές επιστήμες μειώνονται διαρκώς κατά την εξεταζόμενη περίοδο ενώ αντιθέτως οι θεωρητικές ανακάμπτουν μετά το 2015 και κατά τα έτη 2021 και 2022 η βιβλιοπαραγωγή υπερβαίνει την αντίστοιχη του 2009.
Βιβλία τέχνης
Η βιβλιοπαραγωγή της περιόδου 2009-2022 για τα βιβλία τέχνης (κάθε τύπου), με κορύφωση το έτος 2009 (743 τίτλοι), ακολουθεί συνεχή πτωτική πορεία μέχρι και το έτος 2015 (334 τίτλοι), σημειώνοντας απώλειες της τάξης του 44,9% σε σχέση με το 2009.
Κατά την επόμενη τετραετία (2016-2019) η βιβλιοπαραγωγή σε αυτήν την κατηγορία σημειώνει άνοδο, φθάνοντας το 2019 στους 404 τίτλους.
Η ανοδική πορεία ανακόπτεται απότομα το 2020, με τη βιβλιοπαραγωγή τίτλων τέχνης να φθάνει στο κατώτερο σημείο της για την περίοδο 2009-2020 (πτώση 58,7% σε σχέση με το 2009). Τις δύο επόμενες χρονιές, ωστόσο, σημειώνεται σταδιακή αύξηση των σχετικών τίτλων.
Εκπαιδευτικά βιβλία
Τα εκπαιδευτικά βιβλία καταγράφουν τη μεγαλύτερη αύξηση το 2009 με 681 τίτλους. Στη συνέχεια, ακολουθούν συνεχή καθοδική πορεία μέχρι και το 2015, οπότε καταγράφονται 252 τίτλοι, το χαμηλότερο σημείο της βιβλιοπαραγωγής για την περίοδο που εξετάζουμε.
Οι «γλώσσες» της βιβλιοπαραγωγής 2009-2022
Η παγκόσμια επικυριαρχία της αγγλικής γλώσσας έναντι των άλλων δεν θα μπορούσε να μην αποτυπωθεί και στις «γλώσσες» που κυριαρχούν στα μεταφρασμένα βιβλία της περιόδου 2009-2022.
Όντως, τα αγγλικά κυριαρχούν κατά κράτος τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και με μέσους όρους. Ακολουθούν τα γαλλικά, ισπανικά, γερμανικά και ιταλικά.
Η γερμανική γλώσσα ξεπερνούσε την ισπανική τα έτη 2009 έως 2013, αλλά στη συνέχεια υποσκελίστηκε από την ισπανική. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ρωσική παρουσιάζει μια συνεχή φθίνουσα πορεία, ενώ αντιθέτως αυξάνουν το μερίδιό τους η νορβηγική και η σουηδική γλώσσα.
Η δραστηριότητα των εκδοτικών οίκων
Εχουμε πολλούς εκδοτικούς; Πολλούς περισσότερους από όσους μπορεί να αντέξει η αγορά; Το θέμα είναι, ωστόσο, πόσο δραστήριοι είναι αυτοί οι εκδοτικοί. Η έρευνα αναλύει τα πεπραγμένα τους σε βάθος 14 ετών, ενώ κάνει και μια ειδική διάκριση στα τελευταία τρία, καθώς υπάρχουν ενδιαφέρουσες αυξομειώσεις.
Στο σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου, στην κορυφή βρίσκονται οι εκδόσεις Πατάκη με 4.599 τίτλους. Ακολουθούν οι εκδόσεις Μεταίχμιο (3.668) και στην τρίτη θέση βρίσκονται οι εκδόσεις Ψυχογιός (3.595).
Τα τελευταία τρία χρόνια, όμως, ενώ οι εκδόσεις Πατάκη διατηρούν τα πρωτεία, στη δεύτερη θέση έχουν ανέβει οι εκδόσεις Ψυχογιός, στην τρίτη οι εκδόσεις Μίνωας, ενώ οι εκδόσεις Μεταίχμιο έχουν κατέβει στην τέταρτη θέση.
Άνοδο παρουσιάζουν τα τελευταία τρία χρόνια οι εκδόσεις Διόπτρα και οι εκδόσεις 24 γράμματα (σημαντική άνοδος).
Μυθοπλασία
Στον τομέα της μυθοπλασίας οι εκδοτικοί που κυριάρχησαν στα έτη 2009-2022 ήταν κατά σειρά: Ψυχογιός, Γαβριηλίδης, Μεταίχμιο, Πατάκης. Τα τελευταία τρία χρόνια, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Λογικό, καθώς οι εκδόσεις Γαβριηλίδης δεν υφίστανται πια.
Κάπως έτσι στη λογοτεχνία τα τελευταία τρία χρόνια κυριαρχούν οι εκδόσεις Διόπτρα και ακολουθούν κατά σειρά: εκδόσεις Πηγή, εκδόσεις Βακχικόν, Ψυχογιός, Μεταίχμιο και Πατάκης. Αυτό σημαίνει πως τα τελευταία χρόνια έχουν αναδειχθεί άλλοι εκδοτικοί που κάλυψαν το κενό των εκδόσεων Γαβριηλίδης.
Ειδικότερα, στην έκδοση μυθιστορημάτων, μέσα στα 14 χρόνια οι εκδόσεις Ψυχογιός κατείχαν την πρώτη θέση και ακολούθησαν οι: Μεταίχμιο, Διόπτρα, Πατάκης. Τα τελευταία τρία χρόνια οι εκδόσεις Διόπτρα πέρασαν στην πρώτη θέση, ακολουθούν οι εκδόσεις Ψυχογιός, Μεταίχμιο, Πηγή και Υδροπλάνο.
Ποίηση
Στο χώρο της ποίησης, η δυναμική των εκδόσεων Γαβριηλίδης ήταν καταλυτική και αναντίρρητη. Στα χρόνια 2009-2022 εξέδωσε μακράν τους περισσότερους τίτλους ποίηση από τον οποιοδήποτε άλλο εκδοτικό (815 τίτλους).
Πολύ μακριά στη δεύτερη θέση βρέθηκαν οι εκδόσεις Βακχικόν (358) και στην τρίτη οι εκδόσεις Ιωλκός (327). Τα τελευταία τρία χρόνια, εκδόσεις Βακχικόν πέρασαν στην πρώτη θέση (173 τίτλοι) και ακολουθούν Οσελότος (92), Οδός Πανός (84) και Ιωλκός (70).
Στις θετικές επιστήμες τα τελευταία τρία χρόνια έντονη δραστηριότητα παρουσιάζει ο εκδοτικός οίκος Broken Hill Publishers Ltd, στις θεωρητικές επιστήμες η Νομική Βιβλιοθήκη και στα εκπαιδευτικά οι εκδόσεις Σαββάλα.
Οσο για τα παιδικά και εφηβικά βιβλία, μέσα στα 14 χρόνια κυριάρχησαν οι εκδόσεις Πατάκη και ακολούθησαν οι: Μίνωας, Μεταίχμιο, Susaeta και Ψυχογιός. Τα τελευταία τρία χρόνια, όμως, οι εκδόσεις Μίνωας εκτοξεύτηκαν στην πρώτη θέση με 644 τίτλους και ακολουθούν: Suseata, Μεταίχμιο, Πατάκης και Ψυχογιός.
Οι συστηματικοί εκδοτικοί οίκοι
Είναι, λοιπόν, πολλοί οι εκδοτικοί οίκοι που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας; Η έρευνα εντόπισε 863 συστηματικές-ενεργές ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις (βάσει παρατιθέμενων κριτηρίων για τις ανάγκες της έρευνας). Oι περισσότερες από αυτές, όπως ήταν αναμενόμενο δραστηριοποιούνται στην Αθήνα, με δεύτερη (αλλά πολύ μακριά σε ποσοστό) τη Θεσσαλονίκη. Παρόμοιο ποσοστό με τη συμπροτεύουσα διατηρούν και οι εκδοτικοί που έχουν ως έδρα τους άλλες πόλεις της επαρχίας.
Στη χώρα μας οι συστηματικοί εκδότες παράγουν το μεγαλύτερο μέρος των βιβλίων στην εξεταζόμενη περίοδο 2009-2022. Μάλιστα, το μερίδιο βιβλιοπαραγωγής (%) των συστηματικών εκδοτικών δρώντων σε σύγκριση με όλους τους εκδοτικούς δρώντες από το 2014 μέχρι το 2022 -με εξαίρεση την τετραετία 2018-2021- ξεπερνά το 90% φθάνοντας στο ανώτερο σημείο του με 92,2% στο 2022.
Εξετάζοντας τις θεματικές κατηγορίες στις οποίες επικεντρώνουν τη βιβλιοπαραγωγή τους οι συστηματικοί εκδότες, η λογοτεχνία, οι θεωρητικές επιστήμες και τα παιδικά-εφηβικά βιβλία αποτελούν τις τρεις πρώτες επιλογές τους.
Τα ηλεκτρονικά βιβλία στη χώρα μας παράγονται κυρίως από τους συστηματικούς εκδότες σε συντριπτικό ποσοστό (λ.χ. 93,8% το 2022) και μάλιστα από ένα μικρό αριθμό συστηματικών εκδοτών (10 εκδότες παράγουν το 74% τη συνολικής βιβλιοπαραγωγής ebooks).
Συνεπώς, η κύρια παραγωγή ηλεκτρονικών βιβλίων αποτελεί προτεραιότητα και παγιωμένη εκδοτική πρακτική σε ετήσια βάση για ένα πολύ μικρό μέρος των συστηματικών εκδοτικών δρώντων, κυρίως των μεγαλύτερων με όρους παραγωγικών και οικονομικών μεγεθών.
Η αυτοέκδοση
Το κεφάλαιο «αυτοέκδοση» θα μπορούσε, κάλλιστα, να αποτελέσει αντικείμενο μιας ξεχωριστής έρευνας, καθώς είναι ένα φαινόμενο που απαντάται αρκετά στα ελληνικά εκδοτικά ήθη.
Φυσικά, δεν μιλάμε για ένα τωρινό φαινόμενο, καθώς αυτοεκδόσεις υπήρχαν στην ελληνική εκδοτική επικράτεια και στην προ-ψηφιακή εποχή του γραπτού πολιτισμού.
Ωστόσο, οι εξελίξεις στην τεχνολογίας έχουν διαμορφώσει ένα εντελώς νέο πεδίο δράσης. Συγκεκριμένα, οι τεχνολογίες Desktop Publishing-DTP, ψηφιακή εκτύπωση-digital print, ανάπτυξη ψηφιακού περιεχομένου-ebooks και η εισχώρηση του διαδικτύου σε κάθε τομέα της εκδοτικής αλυσίδας, έδωσαν νέα ώθηση στους συγγραφείς.
Αρκετοί παρακάμπτουν τους παραδοσιακούς εκδότες και αυτοεκδίδονται με νέους τρόπους. Αυτό δεν σημαίνει πως και στις μέρες μας ο παραδοσιακός εκδοτικός κόσμος και αυτός της αυτοέκδοσης τέμνονται, καθώς το εν λόγω μοντέλο αξιοποιείται ποικιλοτρόπως από παραδοσιακούς εκδότες βιβλίων -ιδίως στο εξωτερικό.
Κάπως έτσι, αρκετοί παρακάμπτουν τους παραδοσιακούς εκδότες και αυτοεκδίδονται με νέους τρόπους. Αυτό δεν σημαίνει πως και στις μέρες μας ο παραδοσιακός εκδοτικός κόσμος και αυτός της αυτοέκδοσης τέμνονται, καθώς το εν λόγω μοντέλο αξιοποιείται ποικιλοτρόπως από παραδοσιακούς εκδότες βιβλίων -ιδίως στο εξωτερικό.
Σε κάθε περίπτωση, η αυτοέκδοση, όπως διαμορφώνεται στον 21ο αιώνα, αποτελεί ένα πεδίο που επηρεάζει σημαντικά την εκδοτική παραγωγή, τα επιχειρηματικά και επικοινωνιακά μοντέλα του εκδοτικού κόσμου, όπως και τη συγγραφική και δημιουργική δραστηριότητα εν γένει.
Τα μοντέλα αυτοέκδοσης
Το μοντέλο της αυτοέκδοσης μπορεί να διαχωριστεί σε ποικίλες υποκατηγορίες βάσει τριών κριτηρίων που αφορούν τα κάτωθι: το μορφότυπο του βιβλίου (έντυπη και ηλεκτρονική αυτοέκδοση), τον βαθμό διαμεσολάβησης και ελέγχου των δικαιωμάτων του συγγραφέα (α) ιδιωτική αυτοέκδοση – αδιαμεσολάβητη και (β) διαμεσολαβητική αυτοέκδοση μέσω εταιρείας υπηρεσιών αυτοέκδοσης, το εκτυπωτικό μοντέλο (α) offset εκτύπωση, (β) ψηφιακή εκτύπωση και (γ) Print On Demand-POD/ εκτύπωση κατ’ απαίτηση.
Πόσοι τίτλοι αυτοέκδοσης υπάρχουν μέσα στα χρόνια και στις μέρες μας; Το ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί εύκολα, καθώς δεν είναι πάντα ρητά διατυπωμένη η αξιοποίηση του εν λόγω μοντέλου από τους εκδοτικούς δρώντες.
Επιπρόσθετα, η παραχώρηση συγκεκριμένων αριθμών ISBN, ιδίως για τους μεμονωμένους συγγραφείς-αυτοεκδότες (ιδιωτική-αδιαμεσολάβητη αυτοέκδοση), θα μπορούσε να αποτυπώσει και παραγωγικά με περισσότερο αξιόπιστο τρόπο πραγματικά μεγέθη του μοντέλου της αυτοέκδοσης.
Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, ως απαρχή εξέτασης τάσεων της βιβλιοπαραγωγής μέσω αυτοέκδοσης έγινε εστίαση σε συστηματικούς εκδοτικούς δρώντες με σαφή ή/και αποκλειστική ή/και βασική δραστηριοποίηση στο μοντέλο της αυτοέκδοσης (διαμεσολαβητική μέσω εταιρίας υπηρεσιών αυτοέκδοσης).
Αύξηση των αυτοεκδόσεων
Τα στοιχεία της έρευνας σίγουρα θα πρέπει να προβληματίσουν, καθώς δείχνουν μια τάση που είναι ευδιάκριτη και αυξάνεται ολοένα και περισσότερο.
Οι συστηματικοί εκδοτικοί δρώντες που έχουν σαφή ή/και αποκλειστική ή/και βασική δραστηριοποίηση στο μοντέλο αυτό εμφανίζουν σημαντική και συνεχή αύξηση στη βιβλιοπαραγωγή τους, η οποία φθάνει στα υψηλότερα επίπεδά της την περίοδο 2019-2022.
Οι περισσότεροι συστηματικοί εκδοτικοί δρώντες αυτοέκδοσης εμφανίζονται μετά το 2010, όταν η οικονομική κρίση είχε ενσκήψει στον ελληνικό χώρο και η επένδυση σε νέους συγγραφείς από τους παραδοσιακούς εκδοτικούς οίκους ήταν περισσότερο επισφαλής από ποτέ.
Οι περισσότεροι συστηματικοί εκδοτικοί δρώντες αυτοέκδοσης εμφανίζονται μετά το 2010, όταν η οικονομική κρίση είχε ενσκήψει στον ελληνικό χώρο και η επένδυση σε νέους συγγραφείς από τους παραδοσιακούς εκδοτικούς οίκους ήταν περισσότερο επισφαλής από ποτέ.
Όπως φαίνεται και από τον κατάλογο των παραγωγικότερων εκδοτών για την περίοδο 2009-2022 που παρατίθεται στα στοιχεία της βιβλιοπαραγωγής, οι εκδόσεις Οσελότος καταλαμβάνουν τη 16η θέση με 1.378 τίτλους, ενώ οι εκδόσεις Όστρια εμφανίζονται στην 25η θέση με 920 τίτλους.
Η θεματική κατηγορία της λογοτεχνίας φαίνεται πως αποτελεί το κύριο πεδίο επικέντρωσης της παραγωγής βιβλίων αυτοέκδοσης (για παράδειγμα στη λογοτεχνία, οι εκδόσεις Πηγή καταλαμβάνουν την 11η θέση στους πιο παραγωγικούς εκδότες της κατηγορίας για το 2009-2022, ενώ οι εκδόσεις Οσελότος καταλαμβάνουν την 7η θέση στους πιο παραγωγικούς εκδότες βιβλίων ποίησης (278 τίτλοι) με τις εκδόσεις Όστρια να ακολουθούν στην 7η θέση με 273 τίτλους.
Μάλιστα και στη θεματική κατηγορία του παιδικού-εφηβικού βιβλίου το μοντέλο της αυτοέκδοσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, οι εκδόσεις Οσελότος βρίσκονται στη 14η θέση των πιο παραγωγικών εκδοτών της κατηγορίας αυτής για το 2009-2022.
Ττην τελευταία τριετία (2020-2022) στην κατηγορία των πιο παραγωγικών εκδοτών, τη 10η θέση με 455 τίτλους καταλαμβάνουν οι εκδόσεις Οσελότος (διαμεσολαβητική αυτοέκδοση μέσω εταιρίας υπηρεσιών αυτοέκδοσης, την 30η θέση (235 τίτλοι) οι εκδόσεις Όστρια (διαμεσολαβητική αυτοέκδοση μέσω εταιρίας υπηρεσιών αυτοέκδοσης) και ακολουθούν στην 35η θέση (227 τίτλοι) οι εκδόσεις iWrite.gr.
Τα βιβλία που έχουν εκδοθεί μέσω ιδιωτικής αυτοέκδοσης (μεμονωμένοι συγγραφείς ως εκδότες – ιδιωτική αυτοέκδοση – αδιαμεσολάβητη), καταλαμβάνουν την 11η θέση (434 τίτλοι).
Τα βιβλία που έχουν εκδοθεί μέσω ιδιωτικής αυτοέκδοσης (μεμονωμένοι συγγραφείς ως εκδότες – ιδιωτική αυτοέκδοση – αδιαμεσολάβητη), καταλαμβάνουν την 11η θέση (434 τίτλοι).
Τέλος, στο πεδίο των ηλεκτρονικών βιβλίων, η ιδιωτική έκδοση (ιδιωτική έκδοση - αδιαμεσολάβητη) καταλαμβάνει τη 10η θέση στους πιο παραγωγικούς εκδότες ebooks αναδεικνύοντας μια ακόμα ανοδική τάση της αυτοέκδοσης στο πεδίο της βιβλιοπαραγωγής για την περίοδο 2009-2022.
Ουσιαστικά, οι κυριότερες εγχώριες εταιρίες αυτοέκδοσης που εξετάστηκαν ακολουθούν στην πλειοψηφία τους τον παλαιότερο τύπο της αυτοέκδοσης, διαθέτοντας φυσική υπόσταση ως εκδοτικοί οίκοι και παρέχοντας υπηρεσίες στους συγγραφείς κυρίως για την έκδοση έντυπου μορφότυπου.
Αυτοέκδοση και ποίηση
Ενας από τους κύριους λόγους που βλέπουμε πολλούς τίτλους με ποιητικά βιβλία έχει να κάνει με την άνοδο της αυτοέκδοσης που αποτυπώνεται τόσο σε εμπειρικό επίπεδο μέσα από τη γνώριμη στους εκδοτικούς δρώντες και στους συγγραφείς ελληνική εκδοτική πρακτική για τη θεματική αυτή κατηγορία (αυτοέκδοση τίτλων ποίησης και από παραδοσιακούς εκδότες), όσο και σε πιο τεκμηριωμένο επίπεδο μέσα από την εξέταση της εν λόγω θεματικής κατηγορίας που κυρίως υποστηρίζουν εκδοτικές οντότητες δραστηριοποιούμενες στο πεδίο της αυτοέκδοσης, όπως οι προαναφερόμενες, αλλά και οι μεμονωμένοι ιδιώτες συγγραφείς-αυτοεκδότες.
Η αυτοέκδοση αποτελεί ένα υπολογίσιμο μέρος της βιβλιοπαραγωγής κυρίως στα λογοτεχνικά βιβλία (μυθιστορήματα, ποίηση και θέατρο).
Ολα αυτά δείχνουν κάτι και πρέπει να το «διαβάσουμε» με την πρέπουσα προσοχή: η αυτοέκδοση αποτελεί ένα υπολογίσιμο μέρος της βιβλιοπαραγωγής κυρίως στα λογοτεχνικά βιβλία (μυθιστορήματα, ποίηση και θέατρο).
Λαμβάνοντας υπόψη πως αυτοί οι τίτλοι αφορούν μόνο το εμφανές μέρος του μοντέλου της αυτοέκδοσης γίνεται κατανοητό πως το μοντέλο αυτό κατέχει ένα σημαντικότερο μέρος της βιβλιοπαραγωγής απ’ αυτό που καταγράφεται με τάσεις ανόδου τα τελευταία χρόνια.
Αποτελεί, δε, ένα παγιωμένο εκδοτικό μοντέλο για την ελληνική βιβλιοπαραγωγή ως απότοκο της οικονομικής κρίσης και της αλλαγής του εκδοτικού παραδείγματος στην ψηφιακή εποχή (νέα εκδοτικά, παραγωγικά, επιχειρηματικά και επικοινωνιακά μοντέλα).
Το ελληνικό βιβλίο στην ψηφιακή εποχή
Ένα σημαντικό μέρος της έρευνα του ΟΣΔΕΛ έχει να κάνει με την εξέλιξη του χώρου του βιβλίου, ο οποίος βρίσκεται ήδη στον υπό διαμόρφωση τρίτο θεμελιώδη πολιτισμό της γραφής, ήτοι στην ψηφιακή εποχή που περιλαμβάνει το ebook.
Έχει γίνει πολύς λόγος στη χώρα μας για την διείσδυση των ebook στην αγορά και κατά πόσο μπορούν να αντικαταστήσουν το «παραδοσιακό» βιβλίο. Η αλήθεια είναι ότι η Η διετία 2009-2010 θεωρείται η απαρχή της συστηματικής έκδοσης των ebooks στη χώρα μας.
Τότε, όλοι οι σημαντικοί εκδότες μπήκαν στο «παιχνίδι» αν είχαν διαφορετικές σκοπεύσεις και θεωρήσεις του φαινομένου. Για το χρονικό διάστημα 2009-2022, το σύνολο της βιβλιοπαραγωγής τίτλων ηλεκτρονικών βιβλίων (ebooks) είναι 10.933.
Η παραγωγή αυτή προέρχεται από 229 εκδοτικούς δρώντες κάθε μορφής και μεγέθους (παραδοσιακές εκδοτικές επιχειρήσεις, νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, αυτοεκδότες-συγγραφείς, κερδοσκοπικούς και μη κερδοσκοπικούς ιδιωτικούς φορείς).
Ως προς τα ηλεκτρονικά βιβλία (ebooks), για το διάστημα 2009-2022, καταγράφονται όχι μόνο οι πρώτες εκδόσεις, αλλά και οι επανεκδόσεις, καθώς τα ebooks επιλέγονται από τις εκδοτικές επιχειρήσεις κυρίως για επανεκδόσεις παλαιότερων ή εξαντλημένων τίτλων ή ως συμπληρωματικό υλικό των αντίστοιχων έντυπων εκδόσεων. Εξαιρετικά σπάνια επιλέγονται ως κύρια ή μοναδική μορφή για την πρώτη κυκλοφορία ενός έργου από τους συστηματικούς εκδότες
Η άνοδος και η πτώση των ebook
Το ebook από το 2009 μέχρι και το 2013 εμφανίζει συνεχή άνοδο. Από τους 185 τίτλους του 2009 ξεπερνά τους 1.000 το 2013 (1.048 τίτλοι), καταγράφοντας αύξηση της τάξης του 467%. Στην επόμενη πενταετία τα ebooks παρουσιάζουν συνεχή πτώση, το 2018 εκδίδονται 668 τίτλοι, δηλαδή υπάρχει πτώση της τάξης του 36,3% σε σύγκριση με το 2013.
Τέλος, κατά την επόμενη τριετία η παραγωγή των ηλεκτρονικών βιβλίων παρουσιάζει ξανά άνοδο. Το 2020 εκδίδονται 1020 τίτλοι. Σημειώνεται αύξηση 42% σε σχέση με το 2019, ενώ το 2021, χρονιά-οροφή για τις εκδόσεις eΒooks στην περίοδο 2009-2022, εκδίδονται 1.251 τίτλοι.
Η θεαματική αυτή αύξηση το 2020-2022 σε σύγκριση με την προηγούμενη τριετία (2017-2019) αποτυπώνει ενδεχομένως τον θετικό αντίκτυπο της πανδημίας στον συγκεκριμένο τύπο έκδοσης.
Μικρό μερίδιο στο σύνολο
Στο ερώτημα αν τα ebooks έχουν διείσδυση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, η απάντηση είναι κατηγορηματική: όχι!
Το μερίδιο των ηλεκτρονικών βιβλίων με εξαίρεση τα έτη 2013 και 2015 παραμένει σε μονοψήφια ποσοστά στο σύνολο της εγχώριας βιβλιοπαραγωγής καθ’ όλη την εξεταζόμενη περίοδο 2009-2022. Συνεπώς, καταδεικνύεται αδιαμφισβήτητα ο εντυπο-κεντρικός χαρακτήρας της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής.
Η βιβλιοπαραγωγή της περιόδου 2009-2022 για τα λογοτεχνικά έργα (ebooks) ξεκινώντας από το χαμηλότερο σημείο της το 2009 (71 τίτλοι) φθάνει με συνεχή αυξητική τάση στην κορύφωσή της το 2013 με 537 τίτλους.
Έκτοτε, παρατηρείται μια αυξομείωση της βιβλιοπαραγωγής των λογοτεχνικών έργων με το έτος 2020 (484 τίτλοι) να πλησιάζει τη βιβλιοπαραγωγή του έτους 2013 που αποτελεί και το ανώτερο σημείο για τη βιβλιοπαραγωγή ebooks στη χώρα μας την περίοδο 2009-2022.
Ειδικότερα, εξετάζοντας τις υποκατηγορίες των κατηγοριών της λογοτεχνίας όσον αφορά τη βιβλιοπαραγωγή ebooks, όπως αναμενόταν, η πεζογραφία (μυθιστόρημα και διήγημα) κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο (4.410 τίτλοι συνολικά για την περίοδο 2009-2022), έχοντας μεγάλη διαφορά από τη δεύτερη πιο παραγωγική υποκατηγορία που αφορά την ποίηση (317 τίτλοι συνολικά για την περίοδο 2009-2022).
Οι θεωρητικές επιστήμες και τα παιδικά-εφηβικά βιβλία συνιστούν τις θεματικές κατηγορίες που ακολουθούν τη λογοτεχνία όσον αφορά τα ποσοτικά μεγέθη της βιβλιοπαραγωγής ebooks.
Ειδικότερα, η βιβλιοπαραγωγή της περιόδου 2009-2023 για τα παιδικά-εφηβικά βιβλία (ebooks) ξεκινάει με 25 τίτλους το 2009 ενώ στη συνέχεια παρατηρείται αύξηση που κορυφώθηκε το 2013 (193 τίτλοι).
Την τελευταία τριετία 2020-2022 εντοπίζεται μια νέα αύξηση στην παραγωγή παιδικών-εφηβικών ebooks με κορύφωση το έτος 2022, όπου η αύξηση φθάνει το 150% σε σχέση με τους μόλις 66 τίτλους του 2019.
Τα μεταφρασμένα στα ebooks
Από την άλλη πλευρά, η βιβλιοπαραγωγή της περιόδου 2009-2022 για τα μεταφρασμένα έργα-όλες οι γλώσσες (ebooks) με χαμηλότερο σημείο το 2009 και μερίδιο 1,3% στο σύνολο της βιβλιοπαραγωγής-όλα τα μορφότυπα ακολουθεί μια ετήσια ανοδική πορεία, η οποία κορυφώνεται το 2013 (16,3% στο σύνολο της βιβλιοπαραγωγής-όλα τα μορφότυπα).
Έκτοτε, εντοπίζεται συνεχής μείωση του όγκου της βιβλιοπαραγωγής των μεταφρασμένων ebooks για μια τετραετία (2014-2017) με την τελευταία τριετία 2020-2022 να σταθεροποιείται σε μερίδια που κυμαίνονται από το 12,2%-12,8%.
Τα μεταφρασμένα βιβλία αποτελούν την πλειοψηφία της βιβλιοπαραγωγής ηλεκτρονικών βιβλίων για την περίοδο 2009-2022. Η κύρια γλώσσα πρωτοτύπου για τα ebooks της εξεταζόμενης περιόδου 2009-2022 είναι η αγγλική με 2.004 τίτλους αντιπροσωπεύοντας το 72,9% του συνόλου των μεταφρασμένων έργων και ακολουθούν οι υπόλοιπες γλώσσες.
Αξίζει να σημειωθεί πως και για τα ηλεκτρονικά βιβλία στο πεδίο των πρωτότυπων γλωσσών υπάρχει παρόμοια τάση με αυτή των έντυπων βιβλίων καθώς οι ίδιες γλώσσες συνιστούν την πρώτη τριάδα (αγγλική, γαλλική, γερμανική).
Η τιμή των ebooks
Η μέση τιμή ηλεκτρονικών βιβλίων (λιανική τιμή σε ευρώ) για την περίοδο 2009-2022 αγγίζει τον χαμηλότερο αριθμό της το 2012 (7,97 ευρώ) και τον υψηλότερο το 2022 (16,17 ευρώ).
Παρατηρείται μια σημαντική αυξομείωση στη μέση τιμή των ηλεκτρονικών βιβλίων στην εξεταζόμενη περίοδο 2009- 2022 (7,00-16,00 ευρώ) σε σύγκριση με μια σχετική σταθερότητα που παρατηρείται στο χαρτόδετο βιβλίο (15,00-17,00 ευρώ).
Οι εκδοτικοί που ενδιαφέρονται για τα ebooks
Στους παραγωγικότερους εκδότες ebooks 2009-2022 αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως μαζί με τους εμπορικούς συστηματικούς εκδότες εντοπίζονται εκδότες αυτοέκδοσης (ιδιωτική έκδοση) και εκδόσεις (Σαΐτα) που δραστηριοποιούνται στο μοντέλο της δωρεάν έκδοσης καθώς όλα τα βιβλία των εκδόσεων κυκλοφορούν αποκλειστικά σε ηλεκτρονική μορφή με ελεύθερη διανομή (free ebooks) με τις άδειες Creative Commons. 1.2
Η νέα τάση των audiobooks
Το ακουστικό βιβλίο (audiobook) λαμβάνει μια νέα διάσταση στην ψηφιακή εποχή. Το τελευταίο διάστημα όλοι θα έχουμε δει διαφημίσεις με γνωστούς ηθοποιούς (κυρίως) που διαβάζουν επιλεγμένα βιβλία της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Κάπως έτσι αναδύεται το ψηφιακό ακουστικό βιβλίο (digital audiobook) αποτελώντας τη μετεξέλιξη των ακουστικών βιβλίων που βρίσκονταν σε υλική μορφή κυρίως σε CD.
Πλέον, τα ψηφιακά μεταφορτώσιμα αρχεία-εφαρμογές (app downloads) αποτελούν το κύριο μορφότυπο των ακουστικών βιβλίων (Κάπος, 2021, 2023). Στην ελληνική εκδοτική αγορά, εκτός από τα ηλεκτρονικά βιβλία, την περίοδο 2008-2010 εμφανίστηκαν τα ακουστικά βιβλία (audiobooks) με μια ανανεωμένη μορφή -κυρίως audiobooks σε μορφή CD (ό.π., 2021, 2023).
Το 2013, η πλήρης ψηφιοποίηση του μορφότυπου οδήγησε στη διάθεση των ακουστικών βιβλίων ως digital downloads, δηλαδή ως ψηφιακών αρχείων που μεταφορτώνονται στον υπολογιστή αμέσως μετά την αγορά τους.
Στη χώρα μας, ακολούθησε μια νηνεμία στο πεδίο μέχρι το 2021-2022 και την είσοδο πλατφορμών audiobooks κατά τα πρότυπα του εξωτερικού. Πλέον, εκτός από το μοντέλο της μεταφόρτωσης-αγοράς audiobooks, τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε το μοντέλο της πρόσβασης μέσω συνδρομής, όπου τα audiobooks μέσω των κατάλληλων εφαρμογών μπορούν να είναι άμεσα προσβάσιμα με ένα «κλικ».
Το εμπορικό μοντέλο, κατά κύριο λόγο, εφαρμόζεται στις πλατφόρμες audiobooks. Τα καταχωρισμένα audiobooks διακινούνται σήμερα είτε από εμπορικές πλατφόρμες, (λ.χ. Bookvoice, Jukebooks, Auvril, Αpple, κ.ά.) είτε από τον ιστότοπο του εκδότη μέσω εφαρμογών αναπαραγωγής audio (π.χ. Bookfunnel), αλλά και σπανιότερα σε CD. Οι νέες επενδυτικές δραστηριότητες και η πρόσφατη είσοδος σημαντικών πλατφορμών audiobooks στο ελληνικό πεδίο αναμένεται να δώσουν ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στη βιβλιοπαραγωγή του εν λόγω μορφότυπου.
Την τριετία 2020-2022 παρήχθησαν συνολικά 624 audiobooks (digital audiobooks) από 21 εκδοτικούς δρώντες. Η λογοτεχνία, τα παιδικά-εφηβικά και οι θεωρητικές επιστήμες αποτελούν τις κυριότερες θεματικές κατηγορίες στις οποίες επικεντρώνεται η παραγωγή των ακουστικών βιβλίων (audiobooks), όπως συμβαίνει και στο ηλεκτρονικό βιβλίο.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).