Ο Νεοφιλελευθερισμός απέτυχε.
Το βρετανικό περιοδικό «Economist» επιχείρησε να αναζητήσει στη θεωρία τις αιτίες των πολυεπίπεδων αλλαγών που συντελούνται παγκοσμίως. Επιχείρησε μιαν αναζήτηση των ιδεών εκείνων που θα συνέβαλαν στην υπέρβαση της μετεξελιγμένης κρίσης και στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των ανθρώπων απέναντι στα δικά τους μεγάλα επιτεύγματα, με πρώτο την ιστορικά πρωτοφανή εβδομηκονταετή περίοδο ειρήνης και ευημερίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το περιοδικό, το οποίο απηχεί τις απόψεις του Σίτι και δημοσιεύει όλα τα άρθρα του ανυπόγραφα (φημολογείται ότι οι συνεργάτες του είναι επιφανείς παράγοντες της διεθνούς οικονομικής ζωής, ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Εντι Τζορτζ ήταν ένας εξ αυτών), θεωρεί ότι είναι ώρα να ξανάρθουν στη… μόδα οι οικονομικές ιδέες που έβγαλαν την παγκόσμια οικονομία από τη Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του 1930. Εχει τη σημασία της η πρόταση του συστημικού «Economist», στο μέτρο που δεν εντοπίζει το πρόβλημα στον γιαλό, αλλά στην πορεία των αρμενιστών.
-Καψύλης Αλέξανδρος
5.
Οι άνθρωποι μαθαίνουν, οι τράπεζες όχι
Η ισορροπία και τα παίγνια μη μηδενικού αθροίσματος
Το 1948 ο Τζον Νας έφθασε σε ηλικία 19 ετών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον για να κάνει το διδακτορικό του έχοντας τη λακωνικότερη συστατική επιστολή στον χαρτοφύλακά του: «πρόκειται για μαθηματική διάνοια». Δεν απογοήτευσε εκείνους που τον επέλεξαν. Σε μόλις 14 μήνες υποστήριξε την εργασία του έχοντας βάλει τα θεμέλια της θεωρίας που του χάρισε το βραβείο Νομπέλ Οικονομίας το 1994. Η ιδέα του περιγράφει ένα σταθερό αποτέλεσμα που αποφέρουν οι αποφάσεις και οι ενέργειες ιδιωτών ή θεσμών βάσει των όσων πιστεύουν ότι θα πράξουν άλλοι ιδιώτες ή θεσμοί.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα που περιγράφει την περίφημη «ισορροπία του Νας» είναι η προβληματική των δύο φυλακισμένων μαφιόζων που κάθονται στα ξεχωριστά κελιά τους και σκέπτονται την εξής πρόταση που τους έχει κάνει ο εισαγγελέας: Αν ομολογήσουν τα εγκλήματά τους, θα καταδικαστούν σε 10 χρόνια φυλακή έκαστος. Αν ομολογήσει μόνο ο ένας, θα απελευθερωθεί, ενώ ο άλλος θα καταδικαστεί σε ισόβια δεσμά. Αν κρατήσουν κι οι δύο το στόμα τους κλειστό, θα καταδικαστούν σε φυλάκιση μόλις ενός έτους λόγω έλλειψης ικανών ενοχοποιητικών στοιχείων.
Υπάρχει μόνο μία λύση στο πρόβλημα των δύο μαφιόζων: να ομολογήσουν αμφότεροι. Μόνο έτσι ο καθένας θα ήταν σίγουρος ότι το ενδεχόμενο «κελάηδημα» του άλλου δεν θα τον έστελνε ισόβια. Αν, βέβαια, μπορούσαν να έλθουν σε επαφή, θα συμφωνούσαν να μη μιλήσουν για να «φάνε» μόνο έναν χρόνο ο καθένας. Αλλά και πάλι δεν θα ήταν σίγουρος ο ένας για την υπόσχεση του άλλου. Ομοιος ομοίω αεί πελάζει, αλλά δεν σημαίνει ότι τον εμπιστεύεται κιόλας.
Το παράδειγμα θέλει να δείξει ότι οι άνθρωποι σκέφτονται το δικό τους συμφέρον και όχι το συμφέρον των άλλων. Ενεργούν προς ίδιον όφελος, ακόμα κι αν είναι καταστροφικό για τους άλλους. «Αν επιτρεπόταν το κυνήγι όλους τους μήνες του χρόνου, τα πουλιά θα εξαφανίζονταν από τα δέντρα. Και όταν οι τιμές των ακινήτων καλπάζουν, οι τράπεζες τείνουν να αυξάνουν τις χορηγήσεις στεγαστικών δανείων, κι ας γνωρίζουν ότι τροφοδοτούν έτσι τη φούσκα των ακινήτων» γράφει ο «Economist».
Χρησιμοποιώντας εκλεπτυσμένους μαθηματικούς τύπους, ο Τζον Νας εξήγησε γιατί η διάνοιξη ενός νέου δρόμου μπορεί να μπλοκάρει την οδική κυκλοφορία και να δημιουργήσει κομφούζιο – μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2008, άλλωστε, έδειξε ότι αν έκλειναν επτά οδικές αρτηρίες στο Λονδίνο και δώδεκα στη Νέα Υόρκη, θα βελτιωνόταν αισθητά το κυκλοφοριακό πρόβλημα στις δύο πόλεις. Ο ουγγρικής συνεργάτης του Νας, Τζον Χαρσάνι, άλλωστε, με τον οποίο μοιράστηκε το Νομπέλ, έδειξε ότι στην πραγματική ζωή ουδείς γνωρίζει με σιγουριά τι θέλει πραγματικά ο διπλανός του.
Σε πειράματα που έγιναν για να διαπιστωθεί τι θα έπρατταν οι μαφιόζοι του παραδείγματος, μόνο το 50% των συμμετασχόντων απάντησε ορθολογικά, ότι δηλαδή θα ομολογούσε για να αποκλείσει τα ισόβια. Ποιο το νόημα, λοιπόν, να δίνει κανείς οικονομικά ή άλλα κίνητρα όταν ο κόσμος δεν ξέρει το πραγματικό συμφέρον του; Οι εμπειρικές έρευνες έδειξαν, όμως, και κάτι άλλο: ότι οι «παίκτες» εκπαιδεύονται. Στον δέκατο γύρο του πειράματος για τη συμπεριφορά των κρατουμένων μαφιόζων μόνο το 10% όσων συμμετέχουν αρνείται να ομολογήσει. «Οι άνθρωποι γίνονται πιο σοφοί, μαθαίνουν από τα λάθη τους» γράφει ο «Economist». Φευ, δύσκολα θα υποστήριζε κανείς κάτι ανάλογο και για τις τράπεζες…