Τα αίτια πίσω από την εξαφάνιση ενός παιδιού στη χώρα μας. Μιλούν στην «Κ» η πρώην εισαγγελέας Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου και ο Αλέν Ρεμί, ο άνθρωπος που εξιχνίασε την πολύκροτη υπόθεση Ντιτρού
Οι αριθμοί τρομάζουν. Τα παιδιά που εξαφανίζονται είναι παιδιά κακοποιημένα, παιδιά παραμελημένα, παιδιά με σκληρά όρια ή χωρίς καθόλου όρια, παιδιά φτωχά, παιδιά ασυνόδευτα, πρόσφυγες, μετανάστες, παιδιά που μεγαλώνουν σε κακοποιητικές οικογένειες, παιδιά που παγιδεύτηκαν στο διαδίκτυο, παιδιά που απέτυχαν στη σχολική ένταξη, παιδιά που τα άρπαξε ο ένας από τους δύο γονείς και έφυγαν, παιδιά που τα άρπαξε ένας άγνωστος, είναι αμέτρητα τα αίτια. Στην καριέρα μου είδα πολλά παιδιά να προσπαθούν να αποδράσουν από οικογενειακά πλαίσια πραγματικές φυλακές ενώ άλλα, ήταν εντελώς ανορίοτα».
Η Ξένη Δημητρίου, πρώην εισαγγελέας Αρείου Πάγου που διετέλεσε για χρόνια Εισαγγελέας Ανηλίκων Αθηνών, συμπύκνωσε στο πλαίσιο του συνεδρίου για τις εξαφανίσεις παιδιών, το οποίο διοργανώνουν η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία για τα Εξαφανισμένα Παιδιά «Missing Children Europe» και «Το Χαμόγελο του Παιδιού», την ταυτότητα των ανηλίκων που κάποια στιγμή αναζητούνται εκτός της οικογενειακής τους εστίας.
Και τα νούμερα όντως τρομάζουν. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν την πρώτη ημέρα του συνεδρίου, κάθε δύο λεπτά αναφέρεται η εξαφάνιση ενός παιδιού στην Ευρώπη, ενώ το 2022 οι φορείς που διαχειρίζονται την Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000 σε κάθε κράτος, διαχειρίστηκαν κατά μέσο όρο περισσότερες από 8.000 υποθέσεις εξαφάνισης ανηλίκων.
Οσον αφορά στα καθ’ ημάς, το πρώτο εξάμηνο του 2024, το «Χαμόγελο του Παιδιού» δέχθηκε μέσω της «Ευρωπαϊκής Γραμμής για τις Εξαφανίσεις», 121 αιτήματα για την υποστήριξη ερευνών αναζήτησης 112 εξαφανισθέντων παιδιών.
Σε σχέση με το α΄ εξάμηνο του 2023 σημειώθηκε αύξηση 14,28% (πραγματοποιήθηκαν έρευνες για 98 εξαφανισμένα παιδιά). Αν στο σύνολο των εξαφανίσεων ανηλίκων προστεθούν και αυτές των ενηλίκων φτάνουμε στη μία εξαφάνιση την ημέρα.
Τα περισσότερα παιδιά που εξαφανίζονται είναι εφηβικής ηλικίας, σε ποσοστό 70,53% (79 παιδιά). Τα περισσότερα είναι κορίτσια, σε ποσοστό περίπου 67,08% (53 παιδιά).
Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία όταν έχουμε αίσιο τέλος, ο μέσος χρόνος εύρεσης των παιδιών είναι λιγότερο από μια εβδομάδα μετά την εξαφάνιση.
Το προφίλ του εξαφανισμένου παιδιού στην Ελλάδα
Σε ό,τι αφορά το προφίλ των εξαφανισμένων παιδιών στην Ελλάδα είναι κυρίως κορίτσια, εφηβικής ηλικίας, ελληνικής καταγωγής. Ο βασικός λόγος εξαφάνισης η σχέση με το άλλο φύλο. Συγκεκριμένα, για τα 22 από τα 70 κορίτσια εφηβικής ηλικίας (ποσοστό 14,28%), το ερωτικό ενδιαφέρον για ένα άτομο τα ώθησε να φύγουν μακριά από την οικογενειακή εστία. Η σχέση μέσα στην οικογένεια αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία (ποσοστό 14,28%). Σημειώνεται επίσης πως 39 παιδιά έφυγαν από χώρους παιδικής προστασίας.
Από τα 112 παιδιά που αναζητούνταν, έχουν βρεθεί τα 85. Τα υπόλοιπα 27 παιδιά εξακολουθούσαν να αναζητούνται (έως το τέλος Απριλίου 2024- χρονική περίοδος που καλύπτουν τα διαθέσιμα στοιχεία). Από αυτά τα 27 παιδιά, η επικοινωνία με εννέα διακόπηκε από τους ίδιους τους ανθρώπους που επικοινώνησαν με το «Χαμόγελο του Παιδιού».
Διεθνείς προκλήσεις
Τονίζοντας τις αλλαγές που συντελούνται με τα χρόνια πάνω σε αυτό το δύσκολο κοινωνικό ζήτημα η Σούζαν Βελάντερ, εθνική συντονίστρια για το θέμα των εξαφανισμένων παιδιών στη Σουηδία, τόνισε πως βρίσκεται σε άνοδο το έγκλημα της αρπαγής παιδιών με σκοπό να «εκπαιδευτούν» στην εγκληματική δράση.
«Τα παιδιά εξιδανικεύουν τους δράστες και παρασύρονται. Γιατί νιώθουν… κουλ και γιατί ξαφνικά έχουν χρήματα να ξοδέψουν. Κυρίως όμως γιατί αισθάνονται πως κάποιος τους δίνει σημασία. Δεν κατανοούν ότι γίνονται αντικείμενα».
Η ίδια περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται αυτό το έγκλημα. «Στη Σουηδία αλλά και σε άλλες χώρες, αυτό που παρατηρείται τελευταία είναι συμμορίες να προσηλυτίζουν παιδιά κάτω των 15 ετών. Στόχος τους είναι συχνά τα παιδιά που ζουν σε ιδρύματα ή αυτά για τα οποία οι δράστες καταλαβαίνουν ότι ζουν σε δύσκολα περιβάλλοντα.
»Τα παιδιά εξιδανικεύουν τους δράστες και παρασύρονται. Γιατί νιώθουν… κουλ και γιατί ξαφνικά έχουν χρήματα να ξοδέψουν. Κυρίως όμως γιατί αισθάνονται πως κάποιος τους δίνει σημασία. Δεν κατανοούν ότι γίνονται αντικείμενα. Και σε αυτόν τον χώρο της εγκληματικής δράσης μπαίνουν δυστυχώς και τα κορίτσια», σημείωσε η ίδια κατά τη διάρκεια του συνεδρίου.
Με τη σειρά της, η αστυνομικός Ιζάν Ντε Βιτ, εθνική συντονίστρια για τα εξαφανισμένα άτομα στην Ολλανδία και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αστυνομικών που ασχολούνται με εξαφανίσεις ατόμων, υπογράμμισε πως «αυτό που οι αστυνομικοί αποκαλούμε η “χρυσή πρώτη ώρα” της εξαφάνισης, είναι το πιο πολύτιμο παράθυρο χρόνου στο οποίο πρέπει να δράσουμε. Είναι η ώρα που θα συλλέξουμε όσες πληροφορίες χρειαζόμαστε από όλες τις δημόσιες υπηρεσίες που αφορούν ένα παιδί και την οικογένειά του αλλά και πληροφορίες που μπορούν να μας δώσουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών».
Η ίδια τόνισε πως και οι 27 χώρες της Ε.Ε. έχουν πια ένα μίνιμουμ πρωτόκολλο δράσης για την αντιμετώπιση του θέματος. «Ενας βασικός παράγοντας που παίζει ρόλο στην αντιμετώπιση μίας χώρας απέναντι στο ζήτημα είναι η κουλτούρα της κοινωνίας. Στη Σουηδία για παράδειγμα, οι εισαγγελείς δεν παρεμβαίνουν σε ζήτημα ανηλίκων παρά μόνο αν τελεστεί εγκληματική ενέργεια κάτι που δεν ισχύει σε πολλές άλλες χώρες» ανέφερε η ίδια.
Οι ελληνικές προκλήσεις
Oσον αφορά στις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα, αυτές όπως τις συνόψισε στην «Κ» η έμπειρη πρώην εισαγγελέας, κ. Δημητρίου, αφορούν καταρχάς τη δημιουργία ενός εξειδικευμένου νομικού πλαισίου για τα εξαφανισμένα άτομα και στη συνέχεια την ταυτόχρονη διατομεακή συνεργασία όλων των υπηρεσιών/φορέων (Αστυνομία, Εισαγγελία, Λιμενικό και Πυροσβεστική αν απαιτηθεί, «Χαμόγελο του Παιδιού») οι οποίοι ρίχνονται στη μάχη της επίλυσης μιας εξαφάνισης ανηλίκου.
«Εχουμε τρεις εισαγγελικούς λειτουργούς για τους ανηλίκους και έναν για την ενδοοικογενειακή βία. Και όλοι αυτοί πρέπει να ανταποκριθούν στα προβλήματα 4.000.000 κατοίκων της πρωτεύουσας».
Οπως περιγράφει η κ. Δημητρίου, «στη χώρα μας υπάρχουν σειρά από διατάξεις που χρησιμοποιούμε, όπως για παράδειγμα η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, διάφορα ψηφίσματα της Ε.Ε. για τους ασυνόδευτους ανήλικους ή ο Εθνικός Μηχανισμός για τη Διαχείριση Κρίσεων».
Το «Χαμόγελο του Παιδιού» συνεργάστηκε πριν από λίγο καιρό με την κ. Δημητρίου για να συνταχθεί η πρόταση ενός εθνικού σχεδίου νόμου για τις εξαφανίσεις. «Προτείναμε επίσης τη δημιουργία ενός εθνικού συστήματος καταγραφής των υποθέσεων και τα ειδικά χαρακτηριστικά καθεμίας, έτσι ώστε να εξάγονται πολύτιμα συμπεράσματα. Στην ουσία, απαιτείται ένα ενιαίο πρωτόκολλο δράσης και μια διατομεακή, άμεση συνεργασία από όλους πάνω σε αυτό το προσυμφωνημένο πρωτόκολλο δράσης. Τα έχουμε παραδώσει στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη» υπογραμμίζει η κ. Δημητρίου.
Οσο για τον ρόλο της Εισαγγελίας Ανηλίκων, θέση την οποία υπηρέτησε, η κ. Δημητρίου, σχολιάζει το εξής: «Εχουμε τρεις εισαγγελικούς λειτουργούς για τους ανηλίκους και έναν για την ενδοοικογενειακή βία. Και όλοι αυτοί πρέπει να ανταποκριθούν στα προβλήματα 4.000.000 κατοίκων της πρωτεύουσας. Και δεν είναι μόνο θέμα ποσότητας αλλά και θέμα εξειδίκευσης και εκπαίδευσης στα θέματα της ανήλικης θυματοποίησης και της ανήλικης παραβατικότητας. Οι εισαγγελείς μας και οι δικαστές μας πρέπει να γνωρίσουν το πεδίο ενόσω φοιτούν. Οπως λέει η σοφή ρήση: “Η άγνοια οδηγεί στην αδικία”».
Ο άνθρωπος που ταυτίστηκε με την υπόθεση Ντιτρού
To «παρών» στο ευρωπαϊκό συνέδριο με θέμα τα εξαφανισμένα παιδιά έδωσε και ο Αλέν Ρεμί, 1ος επίτροπος – διοικητής Μονάδας Αγνοούμενων Ατόμων, της Βελγικής Ομοσπονδιακής Αστυνομίας. Ο Ρεμί ήταν ο άνθρωπος που έλυσε τον δύσκολο γρίφο της υπόθεσης Ντιτρού, η οποία συντάραξε την κοινωνία του Βελγίου το 1995 και αποτέλεσε την αφορμή για να ξεκινήσει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες μια εξειδικευμένη αντιμετώπιση απέναντι στο ζήτημα των εξαφανισμένων παιδιών.
Ο Μαρκ Ντιτρού είχε απαγάγει και βιάσει έξι κορίτσια ηλικίας 8 έως 19 ετών το 1995 και το 1996. Μάλιστα κατέγραφε σε βίντεο τις πράξεις του και είχε θάψει ζωντανά δύο από τα παιδιά. Τα υπόλοιπα τέσσερα τα είχε φυλακίσει σε ένα υπόγειο κελί, με αποτέλεσμα δύο να πεθάνουν από ασιτία. Τα άλλα δύο βρέθηκαν ζωντανά στο κελί, μετά τη σύλληψη του βασανιστή τους τον Αύγουστο του 1996.
«Δεν είμαστε εδώ σήμερα χάρη στον Ντιτρού αλλά σε όσα συνέβησαν ύστερα από αυτή την υπόθεση. Ξεκινήσαμε τη μονάδα εξαφανισμένων προσώπων το φθινόπωρο του 1995. Μεταξύ Ιανουαρίου και Απριλίου 1996 εκπαιδεύτηκα στην ειδική ακαδημία του FBI. Μας εισήγαγαν στις υποθέσεις των serial killers και σκεφτόμουν, “πολύ ενδιαφέρον, αλλά αυτό δεν είναι Βέλγιο”. Επέστρεψα στη χώρα μου και οι εξαφανίσεις των κοριτσιών συνεχίστηκαν. Οταν πια καταφέραμε να λύσουμε την υπόθεση, σκέφτηκα, “ναι. Τελικά αυτά είναι και Βέλγιο”. H υπόθεση Ντιτρού ήταν ίσως η χειρότερη της καριέρας μου», λέει μιλώντας στην «Κ».
«Το 1996 η φράση και μόνο “παιδική πορνογραφία” προκαλούσε ανατριχίλα. Σήμερα, μέσα από το dark web είναι μόλις ένα άγγιγμα μακριά».
Αφηγείται μάλιστα και μια εφάμιλλη υπόθεση. «Πριν από μερικά χρόνια, στην Αμβέρσα, εξαφανίστηκε ένα κορίτσι 23 ετών, η Ζουλί Βαν Εσπεν. Μια όμορφη, νεαρή κοπέλα, γεμάτη ζωή. Θα πήγαινε για πικ νικ με φίλους της. Πήρε το ποδήλατό της αλλά δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό της. Τη βρήκαμε σε ένα κανάλι, δολοφονημένη. Συλλάβαμε τον δράστη λίγο αργότερα. Η κόρη μου είχε τότε την ίδια ηλικία με τη Ζουλί. Δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ ότι θα μπορούσε να είναι ο καθένας στη θέση της. Θα μπορούσε να είναι η κόρη μου. Ευτυχώς οι εγκληματικές ενέργειες είναι σπάνιες, μόλις το 1% των εξαφανίσεων στη χώρα μας έχουν σκληρά εγκληματικό χαρακτήρα. Πολλοί άνθρωποι λένε “βρέθηκε στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή”. Αυτό είπαν και για τη Ζουλί. Κι αυτό είναι τελείως λάθος. Ηταν στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή, πήγαινε να συναντήσει τους φίλους της. Μόνο ο δολοφόνος και αυτός που θέλει να βλάψει ένα παιδί είναι στο λάθος σημείο».
«Το πιο σημαντικό που πρέπει να κάνουν είναι να μιλούν με τα παιδιά τους, για όσα συμβαίνουν στον κόσμο, για την ασφάλεια, για όσα πρέπει να προσέχουν. Δεν πρέπει να τα φοβίζουμε, αλλά να τα κρατάμε ενημερωμένα».
Σε ό,τι αφορά τη φύση της εγκληματικότητας με θύματα τα παιδιά εξηγεί πως έχει αλλάξει ραγδαία. «Το 1996 η φράση και μόνο “παιδική πορνογραφία” προκαλούσε ανατριχίλα. Σήμερα, μέσα από το dark web είναι μόλις ένα άγγιγμα μακριά. Η κατάσταση έχει αλλάξει όμως θεαματικά τα τελευταία δέκα χρόνια. Εχουν γίνει τεράστια βήματα από όλα τα μέλη της Ε.Ε.»
Κλείνοντας τη συζήτηση δίνει και μια συμβουλή για το πώς οι γονείς μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά τους. «Το πιο σημαντικό που πρέπει να κάνουν είναι να μιλούν με τα παιδιά τους, για όσα συμβαίνουν στον κόσμο, για την ασφάλεια, για όσα πρέπει να προσέχουν. Δεν πρέπει να τα φοβίζουμε, αλλά να τα κρατάμε ενημερωμένα. Πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε μέσα στις ζωές τους. Τα app ελέγχου των κινητών τους τηλεφώνων δεν λύνουν από μόνα τους το πρόβλημα».