Ανάλυση
Είναι αρκετοί αυτοί που αναρωτιούνται γιατί εξακολουθεί να υπάρχει ο καπιταλισμός – αφού στην τάξη πραγμάτων του, στο σύστημα του, κυριαρχεί η απόλυτη εκμετάλλευση. Εν προκειμένω, αδιαμφισβήτητος βασιλιάς είναι το κέρδος, σύμφωνα με τον H. Botrup – ανεξάρτητα από το εάν απειλούνται ο άνθρωπος, το κλίμα, το έδαφος, το περιβάλλον γενικότερα, η χλωρίδα ή η πανίδα.
Πόσο μάλλον όταν το συγκεκριμένο σύστημα, με επίκεντρο το κεφάλαιο, είναι υπεύθυνο για τους πιο αιματηρούς πολέμους, για τις πλέον επικίνδυνες οικονομικές κρίσεις, για τις μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, για τη μαζική ανεργία και για την κοινωνική δυστυχία – ενώ, πολύ χειρότερα, υπονομεύει το εκάστοτε δημοκρατικά συγκροτημένο κράτος, μέσω μίας έμφυτης υπερσυγκέντρωσης που καθιστά το κεφάλαιο παντοδύναμο.
Ακόμη και η Κίνα δε, όπως και η Ρωσία, στηρίζονται πια σε μία καπιταλιστική οικονομία – όπου ένα μονοκομματικό κράτος προωθεί τα συμφέροντα της οικονομικής ελίτ, αλλά μόνο εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους στόχους του. Με τους στόχους δηλαδή της πολιτικής ελίτ που ελέγχει το κράτος, σύμφωνα με τον πρώην επικεφαλής του τμήματος έρευνας της Παγκόσμιας Τράπεζας – ενώ οι ασαφείς σχέσεις ιδιοκτησίας, η έλλειψη Κράτους Δικαίου και η διαφθορά, είναι τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του κρατικού καπιταλισμού που κυριαρχεί σε αυτές τις χώρες. Ειδικότερα, στο σύστημα του κρατικού καπιταλισμού σήμερα, μπορεί να είναι κανείς καπιταλιστής και Ολιγάρχης – αλλά μόνο με τη συγκατάθεση της μονοκομματικής εξουσίας και όχι εναντίον της.
Ο καπιταλισμός, κρατικός όπως στην Κίνα ή ιδιωτικός (μονοπωλιακός) όπως στη Δύση, στηρίζεται στα κίνητρα – όπου, σύμφωνα με τη γνωστή φράση του επικεφαλής της Berkshire Hathaway, της επενδυτικής ναυαρχίδας του W. Buffet, «Δείξε μου το κίνητρο και θα σου δείξω το αποτέλεσμα». Ουσιαστικά επεξηγεί τον τρόπο που λειτουργεί ο άνθρωπος – ο οποίος ανταποκρίνεται στα κίνητρα που του παρουσιάζονται, ακόμη και αν καταστρέφουν τον πλανήτη.
Πώς δημιουργούνται τα κίνητρα; Απλούστατα με ανταμοιβές – όπως είναι τα χρήματα, η δύναμη, το κοινωνικό status, η αναγνώριση ή ο έπαινος. Αντίθετα, πώς δημιουργούνται τα αντικίνητρα; Με τιμωρίες – όπως είναι η φυλάκιση, τα πρόστιμα, το κλείσιμο των επιχειρήσεων, ο μη σεβασμός της ιδιοκτησίας, η κοινωνική απομόνωση, η έλλειψη αναγνώρισης ή ο ψόγος. Για να αλλάξει λοιπόν το καπιταλιστικό σύστημα, θα πρέπει να αλλάξει ο άνθρωπος – ή να βρεθεί κάποιο άλλο που στηρίζεται επίσης στα κίνητρα.
Περαιτέρω οι δύο φιλόσοφοι του κομμουνισμού, ο K. Marx και ο F. Engels, είχαν ισχυρισθεί πως ο καπιταλισμός έχει μία περιορισμένη διάρκεια – μία ημερομηνία λήξης. Εν τούτοις, είχαν επιβεβαιώσει ταυτόχρονα την απίστευτη δυναμική του, όσον αφορά την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και της παραγωγικότητας των εργαζομένων – γράφοντας τα εξής στο κομμουνιστικό μανιφέστο του 1848:
«Σε μόλις έναν αιώνα ταξικής κυριαρχίας, η αστική τάξη έχει δημιουργήσει τις πιο μαζικές και κολοσσιαίες παραγωγικές δυνάμεις, από όλες τις προηγούμενες γενιές μαζί».
Φυσικά είχαν δίκιο, αφού αποδεδειγμένα ο καπιταλισμός είναι ένα εξαιρετικά παραγωγικό και ταυτόχρονα ευέλικτο οικονομικό σύστημα. Ο εκμεταλλευτικός χαρακτήρας του δε, είναι προσαρμόσιμος, οπότε μπορεί να επιβιώνει – ενώ προστατεύεται και υποστηρίζεται τόσο πολιτικά, όσο και νομικά παγκοσμίως. Εύλογα λοιπόν εξακολουθεί να υπάρχει – ενώ δεν φαίνεται κάποιο άλλο σύστημα που να είναι πράγματι σε θέση να τον αντικαταστήσει.
Εκτός αυτού, έχει πλέον τη μορφή του Ιανού – δύο πρόσωπα δηλαδή, όπου στο μεν ένα, στο Δυτικό, με επίκεντρο τις Η.Π.Α., κυριαρχούν όλο και πιο πολύ οι οικονομικές ελίτ ενώ στο άλλο, στο Ανατολικό, με επίκεντρο την Κίνα, οι πολιτικές ελίτ. Η σύγκρουση δε μεταξύ τους, με «λάφυρο» την ηγεμονία του πλανήτη, θεωρείται αναπόφευκτη – αν και κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τις μελλοντικές εξελίξεις.
Η διάσωση του καπιταλισμού
Συνεχίζοντας η μετεξέλιξη του δυτικού καπιταλισμού είναι ο νεοφιλελευθερισμός που έχει στόχο τη μεταφορά όλων των δραστηριοτήτων στον ιδιωτικό τομέα – με απώτερο στάδιο το μονοπωλιακό καπιταλισμό, για τον οποίο είναι απαραίτητο ένα ισχυρό κράτος-ρυθμιστής, στην υπηρεσία του όμως. Αντικατέστησε στην ουσία τον κοινωνικό καπιταλισμό που κυριάρχησε μετά το 2ο ΠΠ – την κοινωνική οικονομία της ελεύθερης αγοράς.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν αμφισβητήθηκαν καθόλου τα κύρια χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων, παρά την ύπαρξη του κράτους πρόνοιας – η ελεύθερη επιχείρηση δηλαδή και η απληστία της, αφενός μεν για το μέγιστο ποσοστό κέρδους, αφετέρου για τη συσσώρευση κεφαλαίου. Ακόμη δε και η υιοθέτηση της οικονομικής πολιτικής του Keynes, δεν είχε στόχο να καταργήσει τον καπιταλισμό – αλλά, αντίθετα, να τον διασώσει.
Σε κάθε περίπτωση το κεφάλαιο που δεν νομιμοποιείται δημοκρατικά από τις εκλογές, υπαγορεύει πλέον την πολιτική που πρέπει να ασκείται από τις εκλεγμένες κυβερνήσεις – κάτι που είχε αναφέρει ξεκάθαρα ο πρώην πρόεδρος της γερμανικής κεντρικής τράπεζας, ο H. Tietmeyer, παρά το ότι προφανώς οπαδός του καπιταλισμού, σε ομιλία του μπροστά σε πολλούς προέδρους, με τα εξής λόγια:
«Μερικές φορές έχω την εντύπωση πως οι περισσότεροι πολιτικοί δεν έχουν καταλάβει ακόμη με σαφήνεια, το βαθμό που ευρίσκονται ήδη υπό τον έλεγχο των χρηματοπιστωτικών αγορών – ενώ κυριαρχούνται πλέον απόλυτα από αυτές».
Στην ουσία ο Γερμανός είπε το αυτονόητο – όπως γνωστός επιστήμονας του χρηματοπιστωτικού κλάδου, ο οποίος είπε τα παρακάτω:
«Τα οικονομικά λόμπι είναι σε θέση να επιβάλλουν τα συμφέροντα τους στην κοινωνία. Στη Δύση, στην Ευρώπη ή στις Η.Π.Α., δεν έχει καμία σημασία εάν επιλέγει κανείς να ψηφίσει δεξιά ή αριστερά – αφού στο τέλος θα επικρατήσει μόνο μία δημοσιονομική πολιτική. Αυτή που προσελκύει τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τους διεθνείς επενδυτές-κερδοσκόπους, τους πολύ πλουσίους. Το γεγονός αυτό είναι επικίνδυνο για τη Δημοκρατία» (πηγή).
Εν προκειμένω η σημερινή ελληνική κυβέρνηση, για παράδειγμα, έχει υποταχθεί πλήρως στη συγκεκριμένη αντίληψη – όπως έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα από τα διάφορα νομοσχέδια που δρομολογεί, κυρίως όμως από τις πρόσφατες αποικιοκρατικές συμβάσεις με την Eldorado Gold (πηγή) και με τον όμιλο Λάτση στο Ελληνικό (πηγή). Αποδεχόμενη δε πλήρως τη λεηλασία και την αλλαγή ιδιοκτησίας της Ελλάδας από τις δυνάμεις οικονομικής κατοχής, από τη Γερμανία στην ουσία, μπορεί να δανείζεται από τις αγορές – αν και σύντομα η κατάσταση θα αλλάξει.
Με ένα αντίθετο παράδειγμα, ο Γάλλος υπουργός περιβάλλοντος N. Hulot που παραιτήθηκε από το υπουργικό συμβούλιο του Macron, όπως πιστεύουμε πως σκέφτονται αρκετοί υπουργοί της ελληνικής κυβέρνησης και ειδικά ο υπουργός οικονομικών, δήλωσε τα εξής όταν ρωτήθηκε το 2020 γιατί το έκανε:
«Διαπίστωσα, παρατήρησα πως η πολιτική έχει αποδυναμωθεί από τον κόσμο των χρηματαγορών».
Παρ’ όλα αυτά όμως, η επικρατούσα πολιτική και οι κυβερνήσεις που την εφαρμόζουν, όπως κυρίως η ελληνική που έχει σκύψει εντελώς το κεφάλι, προσποιούνται πως ενεργούν σαν να είχαν ακόμη την πλήρη εξουσία που τους δίνεται από τους Πολίτες, μέσω των εκλογών – γεγονός που αποτελεί τον ορισμό του πολιτικού λαϊκισμού, ενώ έχουν το θράσος να κατηγορούν συχνά τους αντιπάλους τους ως λαϊκιστές, όταν οι ίδιοι λειτουργούν ως τέτοιοι.
Η ιδιωτικοποίηση της εξουσίας
Περαιτέρω, είναι φανερό πως πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στο να μη χαθεί η υπόλοιπη δημοκρατία στη Δύση που οδηγείται με γρήγορα βήματα στο μονοπωλιακό καπιταλισμό – ο οποίος, με πρωτοβουλίες του τύπου της Μεγάλης Επαναφοράς (ανάλυση), έχει στόχο να αναλάβει απ’ ευθείας τη διαχείριση του κράτους. Προωθείται δηλαδή η ιδιωτικοποίηση της εξουσίας (πηγή), εκτός όλων των άλλων – ενδεχομένως ως προστασία στην προοπτική εξέγερσης της μεσαίας τάξης, λόγω της αποκεφαλαιοποίησης της (πηγή).
«Εμείς», όπως αναφέρει γνωστός πολιτικός επιστήμονας, «δεν είμαστε πια το κράτος που στην ουσία είναι μία κοινωνική σχέση» – ενώ βασίζεται στην ισορροπία ισχύος μεταξύ τάξεων και ταξικών φατριών, η οποία μπορεί να εκφραστεί με διαφορετικές μορφές διακυβέρνησης. Το γεγονός αυτό σημαίνει πως ο καπιταλισμός δεν είναι συμβατός μόνο με τη Δημοκρατία αλλά, επίσης, με τη δικτατορία – όπως άλλωστε έχει αποδείξει με τη μορφή του εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία στην οποία, κατά πολλούς, επιστρέφει ξανά (πηγή).
Εν προκειμένω, για τον K. Marx, δεν θα αποτελούσε έκπληξη – αφού του ήταν σαφές πως στον καπιταλισμό το κράτος, ανεξάρτητα από την υπερδομή του, είναι τελικά απλά μία «επιτροπή». Ένας «δικαστικός επιμελητής» κατά κάποιον τρόπο, έτσι ώστε να διατηρείται η συσσώρευση ιδιωτικών κεφαλαίων με γνώμονα τα κέρδη. Γνώριζε άλλωστε πολύ καλά πως το κράτος και η πολιτική του εξαρτώνται από την οικονομία και την ανάπτυξη – πως συνδέονται, όπως με έναν ομφάλιο λώρο.
Έχουν υπάρξει πάντως εκτεταμένες συζητήσεις στην επιστήμη και στην πολιτική, σχετικά με το αντίκτυπο του κράτους στην οικονομία – με αναφορές που ξεκινούν από ένα φιλελεύθερο κράτος «νυχτερινό φύλακα» της οικονομίας, έως αυτό που παρεμβαίνει άμεσα στην οικονομία, με την έννοια του κεϋνσιανισμού.
Σήμερα, στην εποχή της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού, έχει επικρατήσει σε παγκόσμια κλίμακα η άποψη πως το κεϋνσιανό κράτος πρέπει να καταργηθεί εντελώς – επειδή αφενός μεν εμποδίζει την απαραίτητη ελεύθερη ανάπτυξη της ιδιωτικής οικονομίας, αφετέρου πρέπει να πάψει να αποτελεί τον «οικότροφο» της οικονομίας, με τις κοινωνικές του δαπάνες που κοστίζουν πολύ ακριβά!
Η επόμενη αντίληψη που έχει επικρατήσει μέσω της χειραγώγησης των μαζών, με τη βοήθεια διατεταγμένων εκούσια ή ακούσια ΜΜΕ είναι πως το κράτος, οι πολιτικοί δηλαδή, δεν μπορούν να χειριστούν τα χρήματα και την οικονομία – με κριτήριο τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα των προϋπολογισμών και των συνεχώς αυξανομένων δημοσίων χρεών, όπως στην κορυφαία περίπτωση της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας, των Η.Π.Α. κλπ. Επομένως το κράτος πρέπει να παραμένει εκτός της οικονομίας – ενώ με τις επιχειρήσεις πρέπει να ασχολούνται μόνο οι ιδιώτες επιχειρηματίες, όπου επιχειρήσεις είναι τα πάντα: οι κοινωφελείς, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, οι φυλακές κοκ.
Παρά το ότι λοιπόν στις δύο πρόσφατες παγκόσμιες κρίσεις, στη χρηματοπιστωτική και σε αυτήν της πανδημίας, ο καπιταλισμός διασώθηκε από την παρέμβαση του κράτους, με τη δημιουργία ελλειμμάτων και χρεών, δεν έχει αλλάξει καθόλου η παραπάνω αντίληψη που στην ουσία θεοποιεί τον ιδιωτικό τομέα – ενώ δεν πρόκειται να υπάρξει μία «αναγέννηση» της κεϋνσιανής σκέψης που ελπίζουν αρκετοί, με κριτήριο τα κρατικά προγράμματα στήριξης που δρομολογήθηκαν.
Το γεγονός αυτό συμπεραίνεται από το ότι, πριν ακόμη ξεπεραστεί η κρίση της Κορώνα, ακούγονται οι πρώτες φωνές για την επιστροφή στη νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων και στην πολιτική λιτότητας – με κορυφαία προτεραιότητα τη μείωση του εθνικού χρέους που συσσωρεύθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης. Το ίδιο άλλωστε συνέβη μετά την κρίση του 2008 – όπου επιβλήθηκε σε πολλές χώρες μία καταστροφική πολιτική λιτότητας, άμεσα ή έμμεσα μνημόνια δηλαδή, με εντελώς παράλογα δημοσιονομικά πλεονάσματα.
Ποιος θα χρηματοδοτήσει ή θα πληρώσει αλήθεια τη μείωση του δημοσίου χρέους στο μέλλον, ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας που έχει ξεφύγει προ πολλού, από την αλόγιστη σπατάλη με δανεικά της κυβέρνησης; Κατά τους ιδιοκτήτες κεφαλαίου και τους εκπροσώπους τους στα Κοινοβούλια είναι ξεκάθαρο: η κοινωνική τάξη που εξαρτάται από τους μισθούς και εκείνοι που εξαρτώνται από το κράτος προνοίας. Στα πλαίσια αυτά, πράγματι δεν έχει σημασία ποιο συστημικό κόμμα κερδίζει τις εκλογές – αφού η πολιτική δεν αποφασίζει πια για τίποτα.
Συμπερασματικά λοιπόν, εάν το βασικό κριτήριο του λαϊκισμού είναι το «ούτε αριστερά, ούτε δεξιά», τα συστημικά κόμματα το εκπληρώνουν απόλυτα – αφού πράγματι δεν είναι ούτε δεξιά, ούτε αριστερά, ούτε φυσικά κεντρώα, αλλά πιστοί υπηρέτες των αγορών και της νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων. Όσον αφορά δε το νεοφιλελευθερισμό, για τον οποίο προβλεπόταν το τέλος του λόγω της πανδημίας, θα συνεχίσει να ζει και να βασιλεύει, ανεξάρτητα από το μέγεθος των κρίσεων που προκαλεί – όσο γίνεται ανεκτός από την πλειοψηφία των ανθρώπων, είτε λόγω των φόβων, είτε εξαιτίας της άγνοιας, σε συνδυασμό με τη δουλοπρέπεια τους, είτε επειδή έχουν ξεμάθει πια να αγωνίζονται για το δίκιο και για τα πιστεύω τους.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, τίποτα δεν είναι πιο σίγουρο από την επιβολή ενός ακόμη πιο οδυνηρού μνημονίου στην Ελλάδα, μετά το τέλος της πανδημίας – οπότε λογικά αναφερόμαστε στον εφιάλτη της επόμενης ημέρας, χωρίς καμία διάθεση επικριτικής πολιτικής ή καταστροφολογίας. Ευρύτερα τώρα, ο καπιταλισμός έχει επιτυχία επειδή στηρίζεται στα κίνητρα και τα χρήματα είναι η βασική τους δομή – αφού το χρήμα είναι το μέσον πρόσβασης σε βασικούς πόρους. Το πώς δημιουργούνται τα χρήματα και το πού, είναι λοιπόν αυτό που καθορίζει το αποτέλεσμα – αφού εάν δημιουργούνται στην κορυφή της πυραμίδας του πλούτου και της δύναμης, ενώ διανέμονται επίσης στην ίδια κορυφή όπως συμβαίνει, το αποτέλεσμα είναι μία αποσταθεροποιητική ασυμμετρία στη διανομή χρημάτων, οπότε πόρων.
Όσον αφορά το πώς, ο τρόπος που ανταμείβονται οι άνθρωποι με χρήματα καθορίζει το αποτέλεσμα – όπου στο παρόν σύστημα του ώριμου νεοφιλελευθερισμού, ανταμείβονται οι άνθρωποι για τη δημιουργία μονοπωλίων, για τη σπατάλη των πόρων και για την καταστροφή του πλανήτη, αρκεί να μεγιστοποιούνται τα κέρδη τους. Έτσι επικρατούν αυτά τα πρότυπα και οι νέοι αυτοί ήρωες – όπως ο B. Gates, ο E. Musk, ο M. Zuckerberg κοκ. Ανταμείβονται επίσης οι άνθρωποι που διευρύνουν την εξουσία των αυταρχικών κρατών από την άλλη πλευρά του πλανήτη – όπως ο V. Putin ή ο Xi Jinping.
Ως εκ τούτου, με αυτά τα κίνητρα, με τις συγκεκριμένες ανταμοιβές και με την επικρατούσα διαδικασία δημιουργίας χρημάτων, το μόνο πιθανό αποτέλεσμα είναι μία καταδικασμένη, δυσλειτουργική τάξη πραγμάτων – ένα status quo όπως αυτό που επικρατεί σήμερα και που θυμίζει το «1984» του Orwell, ταυτόχρονα με το «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του Huxley.