Η ξεχασμένη συνέντευξη του Γιάννη Μαρή το 1969 μας θυμίζει τη διαχρονική δύναμη του crime fiction
Η διαχρονική γοητεία του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα, από τον Γιάννη Μαρή και τη συνέντευξή του το 1969 μέχρι σήμερα
Ψάχνοντας για βιβλία των καλοκαιρινών διακοπών, αναρωτηθήκαμε τι θα συνδύαζε ξεκούραση, ρυθμό και λίγο ουσιαστικό βάθος; Μετά από λίγη ώρα στα ράφια της βιβλιοθήκης, το χέρι έπιασε έναν γνώριμο τίτλο. Το «Έγκλημα στο Κολωνάκι» του Γιάννη Μαρή. Καθώς το ανοίξαμε, στις σελίδες του, μέσα σε ένα φάκελο παλιών αποκομμάτων, βρέθηκε ένα κιτρινισμένο φύλλο της εφημερίδας Απογευματινή, του καλοκαιριού του 1969. Εκεί φιλοξενούταν μια ξεχασμένη συνέντευξη του Γιάννη Μαρή στον δημοσιογράφο Αλέκο Λιδωρίκη. Καμιά φορά, η σύμπτωση είναι η καλύτερη αρχή.
Ανάμεσα στα είδη της λογοτεχνίας που έχουν καταφέρει να παραμείνουν ζωντανά, σε συνεχή μεταμόρφωση μέσα στις δεκαετίες, το αστυνομικό μυθιστόρημα κατέχει μια ξεχωριστή θέση
Η χρονική απόσταση που μας χωρίζει από το σήμερα δεν αφαιρεί τίποτα από την ουσία. Όσα λέγονταν εκεί για το αστυνομικό μυθιστόρημα, τη λειτουργία του και τη γοητεία του, ισχύουν και σήμερα. Στην πραγματικότητα, ισχύουν περισσότερο από ποτέ. Ανάμεσα στα είδη της λογοτεχνίας που έχουν καταφέρει να παραμείνουν ζωντανά, σε συνεχή μεταμόρφωση μέσα στις δεκαετίες, το αστυνομικό μυθιστόρημα κατέχει μια ξεχωριστή θέση. Γεφυρώνει το λαϊκό με το λογοτεχνικό, αγγίζει το ψυχολογικό, το κοινωνικό, το πολιτικό και κυρίως, διατηρεί έναν εσωτερικό ρυθμό, διαβάζεται με σταθερό ενδιαφέρον.
Όπως αναφέρει ο Λιδωρίκης, έξι και πλέον δεκαετίες πριν, «το αστυνομικό μυθιστόρημα ή σειρά μυστηρίου και περιπέτειας, το συναρπαστικό αυτό παιχνίδι της προσωπικής δράσης, έχει κερδίσει ένα μεγάλο αναγνωστικό κοινό, σχεδόν σε όλο τον κόσμο, εδώ και πολλά χρόνια. Μέσα σε αυτό, φυσικά, υπήρχαν και υπάρχουν προσωπικότητες κάθε είδους: πολιτικοί, επιστήμονες, στρατιωτικοί, διανοούμενοι, καλλιτέχνες κάθε τύπου. Διαβάζουν με λαχτάρα το "αστυνομικό", γιατί τους συνεπαίρνει, κεντρίζει το ενδιαφέρον τους πέρα από τα θέματα της καθημερινότητας, τους ξεκουράζει, ακόμα και τους… νανουρίζει. Αναφέρεται μάλιστα ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ, πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ότι είχε δηλώσει πως δεν μπορούσε να κοιμηθεί χωρίς τη συνηθισμένη του… δόση από τις σελίδες ενός καλού αστυνομικού μυθιστορήματος».
Σύμφωνα με τη Nielsen BookScan, το crime fiction εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στις κορυφαίες προτιμήσεις των αναγνωστών στη Μ. Βρετανία, ενώ στις ΗΠΑ, σύμφωνα με άλλες έρευνες, τα αστυνομικά και τα θρίλερ αποτελούν περίπου το 20% των πωλήσεων τίτλων μυθοπλασίας. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσεται με σταθερότητα μια νέα γενιά δημιουργών, που γράφει αστυνομικά με διαφορετική οπτική – ψυχολογική, κοινωνική ή ιστορική. Παράλληλα, οι παλαιότεροι ανακαλύπτονται ξανά.
Η Απογευματινή του 1969, με τη συνέντευξη του Αλέκου Λιδωρίκη, μας ξανασυστήνει τον Γιάννη Μαρή όχι απλώς ως συγγραφέα, αλλά ως διανοητή του είδους. Ο Λιδωρίκης δεν κρύβει τον θαυμασμό του: «Αν έγραφε ο συγγραφέας του σε γλώσσα πιο… κοινόχρηστη (στα αγγλικά, στα γαλλικά, στα ιταλικά, στα ισπανικά ή στα γερμανικά), σίγουρα θα ήταν σήμερα ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους δημιουργούς των ιστοριών με τις πολύπλοκες αγάπες, τις συνταρακτικές, μεγάλες, αγωνίες. Τα υποβλητικά προβλήματα γύρω από υποθέσεις μυστηρίου, που μπλέκουνε στα δίχτυα των ενόχων και αθώων για κάποιο έγκλημα, κάποια σατανική και… ψυχοβγάλτρα σκευωρία, κάποιαν ζωική αναστάτωση που διαφέρει από την καθημερινή ρουτίνα…». Και συνεχίζει: «Κάποια δυναστεία στον παγκόσμιο χώρο της μυθοπλασίας θα είχε οπωσδήποτε δημιουργήσει».
Η συνέντευξη είναι ζωντανή και ουσιαστική. Στην ερώτηση πώς ξεκίνησε να γράφει αστυνομικά, απαντά: «Από μια σύμπτωση, Αλέκο μου! Ξέρεις τι θέματα με απασχολούσαν παλιότερα, στο επάγγελμά μας… Αλλά να που εδώ και… δεν θα είναι πάνω από δεκαπέντε χρόνια… ναι… μου ζητούν να συνεργαστώ με το περιοδικό Οικογένεια. Ο Κώστας Τριανταφυλλίδης τότε με άφησε να επιλέξω ο ίδιος το είδος της συνεργασίας μας. Χρειαζόταν, βλέπεις, μια κάποια σκέψη, έτσι δεν είναι; Ήρθε, λοιπόν, αυτή η σκέψη: Όλα τα περιοδικά μέχρι τότε δημοσίευαν ξένα αστυνομικά μυθιστορήματα και ελληνικά: μόνο αισθηματικά. Είπα λοιπόν: γιατί, βρε αδελφέ, να μην κάνουμε έναν συνδυασμό ελληνικού αισθηματικού αστυνομικού μυθιστορήματος που ως τώρα δεν υπάρχει; Έτσι έγραψα την πρώτη συνέχεια του “Εγκλήματος στο Κολωνάκι”».
Το μυθιστόρημα αυτό, αναφέρει τότε ο Μαρής, δημοσιεύτηκε σε πάρα πολλές συνέχειες στο περιοδικό και έπειτα, για τόσα χρόνια, κυκλοφορεί σε αλλεπάλληλες εκδόσεις, πέντε διαφορετικών ειδών, από τρεις εκδοτικούς οίκους και σε πολλές χιλιάδες αντίτυπα.
Ο Μαρής πίστευε στη δύναμη του είδους: «Το είδος αυτό δεν είναι διόλου αμελητέο. Ανάμεσα από το αστυνομικό πρόσχημα μυστηρίου μπορείς να δώσεις πολλές πτυχές μίας ζωικής αλήθειας που πιστεύεις. Το “αστυνομικό” ανοίγει πολλές πύλες για μία βαθύτερη ενατένιση της καθημερινής ζωής και μία πληρέστερη ανατομία βασανισμένων χαρακτήρων». Και φέρνει ως παράδειγμα τον Γκράχαμ Γκριν: «Πέτυχε μέσα από τις σελίδες του αγωνίας και περιπετειών να βάλει τα προβλήματα που τον απασχολούσαν εσωτερικά, το υπαρξιακό ή τη θέση του καθολικισμού στον κόσμο».
Για τον Γιάννη Μαρή το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι εργαλείο κατανόησης, επαφή με τον ρυθμό της ζωής και του ανθρώπου
Για τον Γιάννη Μαρή, το αστυνομικό δεν είναι φυγή. Είναι εργαλείο κατανόησης, επαφή με τον ρυθμό της ζωής και του ανθρώπου. Όπως λέει σε άλλο σημείο: «Μέσα στο αστυνομικό πλαίσιο —που έχει ιδέα αποδεικτικότητας— μπορείς να δείξεις αληθινούς ανθρώπους, πρόσωπα, ζωντανεμένους γνώριμους χαρακτήρες, καταστάσεις που δεν είναι ψεύτικες, φτιαχτές, αλλά πορεύονται από συγκρούσεις σχέσεων προς άτομα που έχουν ψυχή και υπόσταση…».
Λίγο πιο κάτω από τη συνέντευξη, στην ίδια σελίδα της Απογευματινής, μια μικρή είδηση: «Ο συνεργάτης μας Αλέκος Λιδωρίκης αναχώρησε για το εξωτερικό (Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία), όπου και θα παραμείνει για περίπου έναν μήνα. Ας κάνουν λίγη υπομονή οι αναγνώστες μας για μια καινούργια “εσοδεία” από Αναμνήσεις και Επικαιρότητες…».
Ένας δημοσιογράφος έφευγε για το εξωτερικό. Ένας συγγραφέας είχε μόλις μιλήσει για τη ζωή πίσω από τα εγκλήματα και ένα φύλλο εφημερίδας είχε κλείσει σαν σκηνή από ασπρόμαυρη ταινία. Αυτά που σώζονται, καμιά φορά, δεν είναι τα μεγάλα γεγονότα είναι οι συνομιλίες που δεν φώναξαν ποτέ.