Στάθηκαν και επέζησαν (με θυσίες) απέναντι στα μεγαθήρια, έβαλαν στις προθήκες τους τα βιβλία που πιστεύουν πραγματικά, επανέφεραν την αγάπη για το βιβλίο στις γειτονιές, έγιναν σημείο συνάντησης για τους βιβλιόφιλους. Είναι δικαίως ένα από τα σημαντικότερα και τα πιο αισιόδοξα πράγματα που συμβαίνουν στο χώρο του πολιτισμού τα τελευταία χρόνια.
Γιάννης Πανταζόπουλος 31.12.2023
Είναι όμορφα, φιλόξενα, φροντισμένα, ατμοσφαιρικά και πλήρως ενημερωμένα. Τα συναντάς από το Κουκάκι ως τα Βριλήσσια, το Παγκράτι και την Κηφισιά, τον Πειραιά και το Θησείο. Συγκροτούν έναν αναγνωστικό χάρτη εμπλουτισμένο με νησίδες γνώσης, πολιτισμού και σκέψης. Τα χαρακτηρίζουν οι ενδιαφέρουσες ιστορίες, οι μοναδικές συλλογές και η έξοχη αισθητική. Εκεί θα βρεις ποιοτικές προτάσεις, θα ανταλλάξεις απόψεις και θα κάνεις πραγματικότητα την επιθυμία σου να είσαι μέρος μιας κοινότητας. Όλα αυτά συνθέτουν την καθημερινότητα των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων της πόλης. Πλέον, τα βρίσκουμε σχεδόν σε κάθε γειτονιά.
Παρά τα εμπόδια και τις προκλήσεις που έχουν κατά καιρούς να αντιμετωπίσουν, όπως η κυριαρχία των πολυκαταστημάτων, τα αυξανόμενα ενοίκια, το γεγονός ότι δεν διαθέτουν το πλήθος των επιλογών των μεγάλων βιβλιοπωλείων, η άνοδος των ηλεκτρονικών βιβλίων, η γρήγορη και εύκολη παράδοση συγγραμμάτων από το διαδίκτυο και οι εκστρατείες μάρκετινγκ, έχουν αντέξει.
Η κατάσταση δεν ήταν πάντα εύκολη. Πριν από περίπου δύο χρόνια, το μέλλον της ανεξάρτητης πώλησης βιβλίων διαγραφόταν ζοφερό. Καθώς η πανδημία είχε αναγκάσει πολλούς επιχειρηματίες να κλείσουν τα μαγαζιά τους, εκατοντάδες ανεξάρτητοι βιβλιοπώλες στη χώρα μας έμοιαζαν καταδικασμένοι.
Οι ιδιοκτήτες τους αποφάσισαν να ρισκάρουν, να δώσουν το προσωπικό τους στίγμα και να επενδύσουν στο ποιοτικό βιβλίο. Και το αποτέλεσμα τους δικαίωσε. Σήμερα, δεν θεωρούνται απλοί χώροι πώλησης αλλά ζωντανοί οργανισμοί και αναπόσπαστα κομμάτια μιας ευρύτερης κοινότητας. Έχουν αποκτήσει σταθερό κοινό και έχουν συμβάλει σημαντικά στη φιλαναγνωσία.
Η κατάσταση δεν ήταν πάντα εύκολη. Πριν από περίπου δύο χρόνια, το μέλλον της ανεξάρτητης πώλησης βιβλίων διαγραφόταν ζοφερό. Καθώς η πανδημία είχε αναγκάσει πολλούς επιχειρηματίες να κλείσουν τα μαγαζιά τους, εκατοντάδες ανεξάρτητοι βιβλιοπώλες στη χώρα μας έμοιαζαν καταδικασμένοι. Ο εκδοτικός κλάδος προετοιμαζόταν για ένα πλήγμα το οποίο φαινόταν ότι θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει οριστικά τον τρόπο με τον οποίο οι αναγνώστες ανακαλύπτουν και αγοράζουν βιβλία.
Πάντα απορούσα γιατί οι συνοικίες της Αθήνας δεν είχαν το δικό τους βιβλιοπωλείο. Αυτό ήταν το σκεπτικό μου. Δεν ήθελα να ανοίξω άλλο ένα βιβλιοπωλείο στο κέντρο της πόλης αλλά το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
Συγχρόνως, ο συντριπτικός ανταγωνισμός από την Amazon και άλλους διαδικτυακούς λιανοπωλητές, ο δισταγμός και οι προβληματισμοί για την ανταπόκριση του κόσμου ήταν οι βασικοί παράγοντες που το φιλόδοξο εγχείρημα του ανοίγματος ή της διατήρησης ενός βιβλιοπωλείου φαινόταν παρακινδυνευμένο. Ωστόσο, το στοίχημα κερδήθηκε και η επιδίωξη να αποτελέσουν εστία πολιτισμού, φιλοξενώντας ποικίλες εκδηλώσεις που θα δεν θα αφορούσαν αποκλειστικά το βιβλίο αλλά και τη μουσική, τα εικαστικά και τη φωτογραφία, γνώρισε θερμή υποδοχή.
«Αυτό που απαιτεί το βιβλίο είναι συγκέντρωση και ο μικρός μας χώρος βοήθησε να επικεντρωθούμε στα ουσιώδη που βρίσκονται στις προθήκες του βιβλιοπωλείου μας», λέει ο κ. Σπύρος Ξένος που διατηρεί το βιβλιοπωλείο Λεμόνι στην οδό Ηρακλειδών του Θησείου.
Και συνεχίζει: «Πάντα απορούσα γιατί οι συνοικίες της Αθήνας δεν είχαν το δικό τους βιβλιοπωλείο. Αυτό ήταν το σκεπτικό μου. Δεν ήθελα να ανοίξω άλλο ένα βιβλιοπωλείο στο κέντρο της πόλης αλλά το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς του Θησείου. Για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία κατάφεραν να δημιουργήσουν αναγνώστες. Υπάρχουν δηλαδή επισκέπτες που έρχονται σε μας, αγοράζουν βιβλία και μας λένε ότι είναι μια νέα συνήθεια που μπήκε στην καθημερινότητα τους.
Κι αυτό οφείλεται στο ότι τους δώσαμε αυτήν τη δυνατότητα. Έχουμε αποκτήσει αμφίδρομη σχέση με τους αναγνώστες. Συζητάμε, σχολιάζουμε και μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο. Όταν μιλάμε με τους πελάτες δεν νιώθω βιβλιοπώλης αλλά αισθάνομαι ότι είμαστε δύο αναγνώστες που ανταλλάσσουμε απόψεις και προβληματισμούς. Αυτό είναι που κάνει το μικρό βιβλιοπωλείο τόσο ελκυστικό».
Όπως μου λένε οι περισσότεροι, στόχος τους είναι να μην έρχονται μόνο οι βιβλιόφιλοι στους χώρους αυτούς αλλά και άλλοι άνθρωποι που θα ήθελαν κατά κάποιον τρόπο ιδέες και ευκαιρίες για να βάλουν το βιβλίο στη ζωή τους. Στο σημείο αυτό ρωτώ τη Φανή Χαριτάκη, ιδιοκτήτρια του Booktique, πώς έχουν αντέξει; «Προσαρμοζόμενη, οδεύοντας προς τα μπρος, κοιτώντας και λίγο πίσω, με την ομάδα μου, με την ελευθερία να δημιουργώ μόνη και με άλλους, με ενθαρρυντικές συζητήσεις για το πώς να γίνω καλύτερη, στηρίζοντας ταυτόχρονα βιβλιοπωλεία άλλων. Ε, και με λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και ψυχανάλυση», λέει αστειευόμενη.
Από την πλευρά του ο ποιητής Αντώνης Τσόκος, δημιουργός του «Μονόκλ», επισημαίνει: «Για να γίνει ανεκτή η πραγματικότητα, πρέπει να την καταδιώκει ένα όνειρο. Η δημιουργία ενός βιβλιοπωλείου υπήρξε η πιο έντονη επιθυμία μου. Το “Μονόκλ” κυλάει στις ράγες της καθημερινότητας από τον Οκτώβριο του 2021. Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που έχουν παρουσιαστεί, το όνειρο εξακολουθεί να αμφισβητεί την πραγματικότητα. Και είμαι χαρούμενος που συμβαίνει αυτό».
Το καλοκαίρι του 2013 η Χριστίνα Χαραλαμποπούλου και ο Σπύρος Παπαϊωάννου περπατούσαν στην Αθήνα και ήταν άνεργοι. Στάθηκαν στην πλατεία Καρύτση και τότε αποφάσισαν να πάρουν το ρίσκο να ανοίξουν ένα μικρό βιβλιοπωλείο. «Ο Μωβ Σκίουρος ξεκίνησε την πορεία του το 2013 αμιγώς ως βιβλιοπωλείο το οποίο, μέσα από τον συγχρωτισμό συγγραφέων, καλλιτεχνών και επισκεπτών κατέληξε σήμερα σχεδόν να λειτουργεί ως εκδοτικός οίκος, πάντα στην πλατεία Καρύτση.
Δέκα χρόνια συνεχούς αγώνα επιβίωσης, με μια πολιτεία που δεν υιοθετεί καμία σοβαρή πολιτική για το βιβλίο, εν αντιθέσει με οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, και σε μια Αθήνα που συνεχώς αλλάζει και κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα μονοθεματικό πάρκο αποκλειστικά για τουρίστες. Ο Μωβ Σκίουρος συνεχίζει, σε πείσμα των σκοτεινών καιρών, να εκδίδει βιβλία που πιστεύει. Μάλιστα, είμαστε συγκινημένοι που έφτασε στους 60 τίτλους, με πιο πρόσφατο τα “Θεατρικά” του τόσο επίκαιρου και αξεπέραστου Μποστ».
Ο Σπύρος Βαλτετσιώτης δημιούργησε το Fata Libelli στον Πειραιά, ένα στέκι που θυμίζει την αισθητική των παλιών ευρωπαϊκών βιβλιοπωλείων. «Κύριο χαρακτηριστικό ενός ανεξάρτητου βιβλιοπωλείου ή ενός μαγαζιού γενικότερα είναι ότι θέτει την αξία της ανθρώπινης επαφής σε προτεραιότητα. Μια συνοικιακή επιχείρηση στοχεύει, θέλοντας και μη, και επενδύει στην τοπική κοινωνία, στους ανθρώπους και στις ανθρώπινες σχέσεις που θα δημιουργηθούν από αυτήν και μέσω αυτής. Και σε δύσκολους καιρούς, όταν η κοινωνία δοκιμάζεται, καταλήγει να είναι το θεμέλιό της και, τελικά, το πλεονέκτημά της», αναφέρει στη συζήτησή μας.
Το Ζάτοπεκ βρίσκεται πολύ κοντά στον ηλεκτρικό σταθμό της Καλλιθέας και έξω απ’ αυτό υπάρχει ένας όμορφος και σκιερός πεζόδρομος. Ο Δημήτρης Ανανιάδης και η σύζυγός του Εύη Γεροκώστα το διαχειρίζονται. Ποιο είναι το μεγαλύτερο κομπλιμέντο που έχουν ακούσει από τους ανθρώπους που το έχουν επισκεφθεί; «Σας ευχαριστούμε πολύ που μας μάθατε να διαβάζουμε και να ακούμε ωραία μουσική. Αυτό νομίζω ότι είναι ό,τι καλύτερο μπορείς να ακούσεις».
Και προσθέτουν: «Είχαμε ένα όνειρο. Εδώ και πολύ καιρό θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν ζεστό και φιλόξενο χώρο, ένα βιβλιο-καφέ που θα συνδυάζει την αγάπη μας για τα βιβλία, την κοινωνική συναναστροφή, την εξωστρέφεια και παράλληλα θα προσφέρει ηρεμία στους θαμώνες. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι δίνουμε ανάσες ποιότητας».
Ο Σπόρος, στην οδό Δροσίνη, στον παραδοσιακό οικισμό της Κηφισιάς, έκλεισε εννιά χρόνια λειτουργίας «με την αγάπη και τη στήριξη του κόσμου», δηλώνει η ιδιοκτήτριά του Κορίνα Αλιβιζάτου. «Με την πάροδο του χρόνου οι πελάτες έγιναν φίλοι και το βιβλιοπωλείο, στέκι, σημείο συνάντησης συγγραφέων, καλλιτεχνών και αναγνωστών. Μαζί με τη Μαρώ δίνουμε καθημερινά τον παλμό με εφόδιο την καλή μας διάθεση και την αγάπη μας για το βιβλίο. Ήταν ένα όνειρο ζωής να δημιουργήσουμε ένα βιβλιοπωλείο ως καταφύγιο και διαφυγή από τους γρήγορους ρυθμούς της καθημερινότητας αλλά και ως τόπο ανταλλαγής ιδεών».
O Άγης Αθανασιάδης και η Ζωζέτα Ανδρουλάκη άνοιξαν τον δικό τους φωτεινό και καλαίσθητο χώρο στο Κουκάκι και παρά το γεγονός ότι είναι ένα νέο σχετικά βιβλιοπωλείο που μετράει δύο χρόνια ζωής, έχει αποκτήσει ένα σταθερό και αυξανόμενο κοινό. Και όπως σημειώνουν: «Εδώ που βρισκόμαστε είναι μία από τις πιο ζωντανές περιοχές του κέντρου που δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το βιβλίο. Μάλιστα, έλειπε ένας χώρος σαν αυτόν μετά το κλείσιμο του βιβλιοπωλείου Πυρσός που υπήρχε τόσα χρόνια. Επίσης, διαθέτουμε μια δυναμική λέσχη ανάγνωσης και φιλοξενούμε άλλη μία και εδώ και έναν χρόνο, ενώ έχουμε και τις δικές μας εκδόσεις που μετρούν ήδη πέντε τίτλους».
«Το Free thinking zone απευθύνεται σε εκείνους και εκείνες που ενδιαφέρονται να ανταλλάξουν ελεύθερα απόψεις για κοινωνικά, πολιτικά ή πολιτιστικά ζητήματα στο πλαίσιο ενός πολιτισμένου δημόσιου διαλόγου. Είναι ένα concept βιβλιοπωλείο για τη σύγχρονη σκέψη και τέχνη, που ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 2011 στην Αθήνα. Είναι μια κοινότητα πολιτικού και κοινωνικού ακτιβισμού με έμφαση στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ανοχή στη διαφορετικότητα, την ελευθερία της έκφρασης», υποστηρίζει η ιδιοκτήτριά του Αρετή Γεωργιλή.
Το βιβλιοπωλείο Φωταγωγός είναι καλά κρυμμένο μέσα σε μια στοά του 1928, τη στοά Κουρτάκη, επί της οδού Κολοκοτρώνη. Η δημιουργός του Τζούλια Τσιακίρη εξηγεί τους λόγους που αυτό το ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο είναι ταυτισμένο με τη ζωή της: «Μόνο δύο καλά μπορώ να πω για τη φωλιά αυτή που νοείται ως μαγαζί: ένα, ότι κάθε πρωί που ανοίγω την πόρτα και τα φώτα θαυμάζω την ενέργειά της και το μήνυμα που δίνει στον επισκέπτη. Και δύο, ότι τα δέκα αυτά χρόνια έχω γνωρίσει εδώ μέσα ανθρώπους που αξίζει γι’ αυτούς να υπάρχεις και να δουλεύεις μέχρι τελικής πτώσεως».
Φυσικά, υπάρχουν παρόμοιοι χώροι που η φήμη τους έχει εξαπλωθεί εκτός Ελλάδας. Για παράδειγμα, το Λεξικοπωλείο συμπεριλήφθηκε στην έκδοση 150 βιβλιοπωλεία που πρέπει να επισκεφθείτε πριν πεθάνετε» της Αμερικανίδας συγγραφέως Elizabeth Stamp, όπως μας θυμίζει ο Διαμαντής Διαμαντίδης, ο οποίος τονίζει ότι βασική επιδίωξή τους είναι να «δημιουργούν μια φιλική και οικεία ατμόσφαιρα που σε κάνει να νιώθεις σαν στο σπίτι σου». Η λίστα, φυσικά, είναι ανεξάντλητη, αφού υπάρχουν πλέον πολυάριθμοι καλαίσθητοι χώροι όπως το Little tree, ο Χάρτης, το Bookloft, το Επί λέξει, το Literature House, ο Μετεωρίτης, ο Ναυτίλος, το Pick a book, το Red ‘n’ Noir, η Αργία, το Booktalks και το Bibliothèque.
Τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, τελικά, αποδείχθηκαν εξαιρετικά ανθεκτικά. Και το πέτυχαν επειδή μοιράζονται μια κοινή φιλοσοφία: την αφοσίωσή τους στην τοπική κοινωνία και το ποιοτικό βιβλίο. Ίσως να επιβίωσαν και επειδή σε βοηθούν να βρεις το βιβλίο που δεν ξέρεις ότι ψάχνεις.
Η φωτογράφιση έγινε στο βιβλιοπωλείο Λεμόνι. Στη φωτογραφία εμφανίζονται οι: Τζούλια Τσιακίρη (Φωταγωγός), Σπύρος Ξένος (Λεμόνι), Σπύρος Βαλτετσιώτης (Fata Libelli), Άγης Αθανασιάδης και Ζωζέτα Ανδρουλάκη (Librofilo & Co), Αρετή Γεωργιλή (Free Thinking Zone), Δημήτρης Αγγέλης και Στέλιος Φαρφαράς (Little Tree), Διαμαντής Διαμαντίδης και Οντίλ Μπρεγιέ (Λεξικοπωλείο), Δήμητρα Ευσταθίου (Χάρτης), Κορίνα Αλιβιζάτου (Σπόρος), Αντώνης Τσόκος (Μονόκλ), Φανή Χαριτάκη (Booktique), Χριστίνα Χαραλαμποπούλου και Σπύρος Παπαϊωάννου (Μωβ Σκίουρος), Δημήτρης Ανανιάδης (Ζάτοπεκ), Μαρία Παπαγεωργίου (Επί Λέξει).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.