Η «συνομωσιολογία» και η πολλαπλή της χρησιμότητα
Με αφορμή τον Covid-19, ουκ ολίγες θεωρίες συνομωσίας κατέκλυσαν την ονομαζόμενη δημόσια σφαίρα. Από τις πιο «light» ή και με αρκετό περίβλημα επιστημοσύνης μέχρι πιο απλοϊκές και βέβαια έως τελείως εξωπραγματικές. Στην πολιτική σφαίρα, τέτοιες θεωρίες αναπαράγονται κυρίως από τους χώρους της ακροδεξιάς ή της «λαϊκιστικής» δεξιάς. (Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία, αυτή ομάδων που προσδιορίζονται στον «αυτόνομο» χώρο και επιδόθηκαν σε μια παρόμοια εκστρατεία κατά της μάσκας και των γιατρών γενικώς, αλλά αποτελεί άλλης τάξης φαινόμενο).
Στην περίπτωση του κορωνοϊού, οι περισσότερες θεωρίες συνομωσίας εδράζονται στα εξής: Πρόκειται περίπου για κάτι σαν μια απλή γρίπη. Δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο το παρουσιάζουν. Τα μέτρα και η καραντίνα επιλέχθηκαν για άλλους λόγους από αυτούς που εξαγγέλλονται. Ο ιός είναι κατασκεύασμα κάποιων εργαστηρίων, είτε κινέζικων είτε δυτικών. Όλο αυτό είναι μια συνομωσία ή έγινε για να χτυπηθεί η μία ή η άλλη οικονομία, χώρα κ.λπ.
Οι θεωρίες αυτές δεν είναι και τόσο μειοψηφικές. Δεν θα ήταν υπερβολικό αν λέγαμε, χωρίς επαρκείς αποδείξεις, ότι σε ορισμένες χώρες έως και ένα 20-30% στρέφεται σε τέτοιου είδους θεωρίες και ερμηνείες. Γιατί όμως αυτές διαδίδονται τόσο εύκολα και γρήγορα;
Αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο και εύκολα μπορεί κανείς να το αντιληφθεί. Ειδικά σε περιόδους μεγάλων κρίσεων ή πρωτόγνωρων γεγονότων και καταστάσεων, μία τάση στους ανθρώπους (όχι η μοναδική) είναι να βρουν μια εύκολη λύση, μια απλή απάντηση. Συχνά δε, ο πιο εύκολος δρόμος είναι αυτός που συνδέει απευθείας το γεγονός με τη συνέπειά του. Για παράδειγμα, αφού ο ιός οδήγησε σε πανδημία, η πανδημία έφερε μια καραντίνα και η καραντίνα πλήττει την οικονομία μιας χώρας, άρα κάποιος που ήθελε να πλήξει μια χώρα δημιούργησε τον ίδιο τον ιό σε ένα εργαστήριό του. Και προφανώς στην εποχή του διαδικτύου, μεγεθύνεται εκθετικά το φαινόμενο σε σχέση με 20 χρόνια πριν.
Στην περίπτωση βέβαια του κορωνοϊού, έχουμε μια ιδιαιτερότητα. Οι θεωρίες συνομωσίας που αναφέρθηκαν πριν, δεν εκπορεύτηκαν μόνο από περιθωριακούς σχετικά κύκλους και σίγουρα δεν διαδόθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν μόνο από αυτούς. Ολόκληρες κρατικές οντότητες αξιοποίησαν τέτοιες πλευρές για να αποφύγουν τα «σκληρά μέτρα» και να προστατεύσουν πρώτα και κύρια την οικονομία τους στην κούρσα τους με άλλους ανταγωνιστές.
Το πρόβλημα δεν είναι «τι μας κρύβουν» όπως κραυγάζουν οι συνομωσιολόγοι, το πρόβλημα είναι αυτά που «δεν μας κρύβουν», αυτά που πράγματι εξελίσσονται μπροστά στα μάτια μας. Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο ιός δεν υπάρχει ή κατασκευάστηκε σε ένα εργαστήριο, αλλά τι εξελίξεις προωθούνται στο έδαφος του πραγματικού κινδύνου και της αντιμετώπισής του.
Ας φτάσουμε όμως και σε ένα σημείο πιο ιδιαίτερο και ίσως λιγότερο αυτονόητο σε σχέση με τα προηγούμενα. Οι διεθνείς ελίτ και τα συστημικά Μέσα συχνά καταφεύγουν σε εκστρατείες κατά των θεωριών συνομωσίας, των fake news κ.λπ. αλλά στην πραγματικότητα, δεν είναι καθόλου αλήθεια ότι ενοχλούνται και τόσο από όλα αυτά. Το να στρέφονται, ειδικά πιο φτωχές ή «πληβειακές» μερίδες του πληθυσμού σε τέτοιες θεωρίες δεν ενοχλεί και τόσο. Ίσα ίσα είναι πολύ πιο βολικό από το να αναζητήσουν οι άνθρωποι πιο στέρεες και πραγματικές εξηγήσεις για όσα συμβαίνουν. Γιατί όσα συμβαίνουν δεν είναι αυτονόητα και φυσιολογικά, και αυτό δεν είναι σίγουρα μια θεωρία συνομωσίας… Αντίθετα, η θεωρία ότι ζούμε σε έναν κόσμο αγγελικά πλασμένο είναι σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα fake news, συστημικής προέλευσης.
Για να το θέσουμε διαφορετικά, το πρόβλημα δεν είναι «τι μας κρύβουν» όπως κραυγάζουν οι συνομωσιολόγοι, το πρόβλημα είναι αυτά που «δεν μας κρύβουν», αυτά που πράγματι εξελίσσονται μπροστά στα μάτια μας. Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο ιός δεν υπάρχει ή κατασκευάστηκε σε ένα εργαστήριο, αλλά τι εξελίξεις προωθούνται στο έδαφος του πραγματικού κινδύνου και της αντιμετώπισής του.
Οι «συνομωσιολογικές θεωρίες» είναι χρήσιμες και αξιοποιούνται για να επιτείνουν έναν πολύ βολικό διχασμό. Από τη μια είναι η μοναδική λογική πραγματικότητα, η πάντα έγκυρη επιστήμη και η κοινή λογική. Και από την άλλη, οι ψεκασμένοι, οι οπαδοί της επίπεδης γης, οι θιασώτες κάθε παράξενης θεωρίας. Αμφισβητείς την αγνότητα των σκοπών της Google ή του Bill Gates, την ιερότητα της Silicon Valley, τις καλές προθέσεις των φαρμακευτικών πολυεθνικών; Διαφωνείς με οποιαδήποτε απόφαση μιας επιτροπής επιστημόνων που πλαισιώνει μια κυβέρνηση; Νομίζεις ότι ο George Soros είναι αληθινό πρόσωπο και όχι κατασκεύασμα της φαντασίας κάποιων φανατικών; Μην το συζητάς, κατατάσσεσαι τότε κι εσύ στο στρατόπεδο των συνομωσιολόγων. Τι κι αν τα μαχαίρια έχουν βγει ήδη από τις μεγάλες δυνάμεις; Τι κι αν η «αντικειμενική» επιστήμη λέει άλλα στη μια χώρα και άλλα στην άλλη, άλλα χτες κι άλλα σήμερα; Τι κι αν οι ίδιες οι ελίτ δηλώνουν ήδη πώς σχεδιάζουν τη νέα πραγματικότητα; Πρέπει να διαλέξεις στρατόπεδο.
Κι όμως, η αμφισβήτηση του σημερινού κόσμου δεν είναι μια τρελή θεωρία. Ούτε είναι ακριβώς ένας τρίτος δρόμος ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, γιατί στην περίπτωσή μας πρόκειται για ένα τέρας με δύο κεφάλια. Είναι το «αυτονόητο» που όμως είναι πολύ δύσκολο.