του Φίλιππου Φιλίππου
Παρά την οικονομική κρίση η οποία έχει πλήξει την Ελλάδα, κάτι που έχει ως συνέπεια τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των Ελλήνων, τα τελευταία χρόνια έχουν εκδοθεί πολλά ελληνικά λογοτεχνικά βιβλία, εκ των οποίων ένας μεγάλος αριθμός είναι αστυνομικά.
Ειδικά εκείνα που ανήκουν στην αστυνομική λογοτεχνία (μυθιστορήματα, διηγήματα, παιδικά, δοκίμια) είναι υπερβολικά πολλά για τα ελληνικά δεδομένα. Ωστόσο, ενώ το 2016 και το 2017 ο αριθμός των αστυνομικών είχε ξεπεράσει τα 70, το 2018, έτος εξόδου από τα μνημόνια, διαπιστώθηκε μια μείωση, ήτοι εκδόθηκαν γύρω στα 50 βιβλία.
Η αστυνομική λογοτεχνία πλέον έχει γίνει αρκούντως δημοφιλής, τόσο που εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία πρώτη φορά το αστυνομικό περιοδικό CLM – The Crimes and Letters Magazine (διευθυντής Στράτος Μυρογιάννης, αρχισυντάκτης Κώστας Καλφόπουλος) – κάτι που έλειπε από την ελληνική βιβλιαγορά· πρόσφατα άλλαξε τίτλο και μετονομάστηκε σε Πολάρ.
Ένας από τους πρώτους Έλληνες που ασχολήθηκαν στα βιβλία του με την κρίση που προκάλεσαν τα μνημόνια είναι ο Πέτρος Μάρκαρης, ο οποίος μάλιστα έγραψε τρία σχετικά βιβλία που τα ονόμασε «Τριλογία της κρίσεως» (Γαβριηλίδης). Το πρώτο, Ληξιπρόθεσμα δάνεια (2010), μιλάει για δάνεια και οφειλέτες, το δεύτερο, Περαίωση (2011), αναφέρεται στους φόρους και τους φοροφυγάδες, το τρίτο, Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία (2012), λέει για τη φτώχεια, τους άστεγους και τις αναστολές πληρωμών.
Αρκετά από τα αστυνομικά βιβλία του 2016 και του 2017 μιλούσαν για την οικονομική κρίση και τις συνέπειές της. Το πρώτο παρόμοιο βιβλίο που εκδόθηκε το 2017, το Αθηναϊκό μπλουζ του Πολυχρόνη Κουτσάκη (Πατάκης), ήταν η βελτιωμένη έκδοση ενός παλαιότερου μυθιστορήματος του συγγραφέα. Μάλιστα, συνέβη το εξής περίεργο: ο Άγγλος εκδότης του βιβλίου ήθελε η υπόθεση να διαδραματίζεται στη σημερινή Ελλάδα, οπότε ο συγγραφέας έκανε τις απαραίτητες αλλαγές, ώστε να καθρεφτίζει τις συνθήκες της κρίσης (προφανώς, η χώρα μας την εποχή της ευμάρειας δεν ενδιαφέρει τους ξένους). Ήρωας και αφηγητής της ιστορίας είναι ένας επαγγελματίας δολοφόνος που δρα στη σύγχρονη Αθήνα, καθώς η ελληνική πρωτεύουσα έχει γίνει άντρο εγκληματιών, άσυλο κακοποιών και δυστυχισμένων μεταναστών.
Δεν νοείται σύγχρονος αστυνομικός συγγραφέας που να μην αξιοποιεί την πραγματικότητα, η οποία αναμφίβολα επιδρά στις σκέψεις και στη συμπεριφορά των ηρώων του.
Η σημερινή ελληνική αστυνομική λογοτεχνία κάνει επισημάνσεις, καταγράφει και δημοσιοποιεί τα κοινωνικά προβλήματα. Δεν τα αποκαλύπτει διότι δεν κάνει ρεπορτάζ, κάτι που είναι δουλειά του Τύπου, απλώς τα διερευνά και επιχειρεί κατά κάποιον τρόπο να τα ερμηνεύσει. Λογοτεχνία και Τύπος είναι πράγματα διαφορετικά. H πρώτη βαδίζει παράλληλα με τον δεύτερο, ενώ τον αξιοποιεί αντλώντας από αυτόν πληροφορίες. Μέσα στην κρίση η συμβολή της είναι και σημαντικότερη, καθώς η δύσκολη πραγματικότητα δίνει το στίγμα της εποχής.
Στην ουσία, οι αστυνομικοί συγγραφείς στην πλειονότητά τους χρησιμοποιούν την αστυνομική ίντριγκα ως όχημα, ή ως πρόσχημα, για να μιλήσουν για τα φλέγοντα θέματα της επικαιρότητας, έστω κι αν ορισμένοι κριτικοί αυτό το θεωρούν αρνητικό. Η δράση και η ένταση στα έργα τους συνταιριάζονται με την έκφραση ιδεών, για την υπεράσπιση αξιών και κινημάτων, για την έκθεση προβληματισμών που ταλανίζουν τους πολίτες, σε μια εποχή κρίσης των ιδεολογιών και σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Το σύγχρονο αστυνομικό αφήγημα που γράφεται στην Ευρώπη και μερικές άλλες χώρες του κόσμου (Μεξικό, Κούβα, Αργεντινή), αυτό που έχει αποκληθεί ως «μεσογειακό αστυνομικό μυθιστόρημα», δεν έχει μεγάλη σχέση με το αφήγημα μυστηρίου στο οποίο θήτευσε με επιτυχία η Άγκαθα Κρίστι και οι ομότεχνοί της. Σε αυτό γίνεται λόγος για την κοινωνία, την πολιτική, την Ιστορία, την τέχνη, οι ήρωές του προβληματίζονται για ποικίλα θέματα και κατ’ επέκταση προβληματίζουν τον αναγνώστη.
Η επικαιρότητα προσφέρει την απαραίτητη έμπνευση στους συγγραφείς, για να αναπτύξουν την πλοκή και τους χαρακτήρες των έργων τους. Δεν νοείται σύγχρονος αστυνομικός συγγραφέας που να μην αξιοποιεί την πραγματικότητα, η οποία αναμφίβολα επιδρά στις σκέψεις και στη συμπεριφορά των ηρώων του.
Η κρίση, βεβαίως, δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Σε αρκετά μυθιστορήματα, κυρίως ιταλικά, συναντάμε συχνά τη λέξη κρίση, δηλαδή η Ελλάδα δεν έχει το μονοπώλιο του όρου. Σήμερα το αστυνομικό είδος έχει μπει για τα καλά στα χωράφια της λεγόμενης «σοβαρής λογοτεχνίας» και, εκτός από την οικονομική κρίση, πραγματεύεται ποικίλα θέματα που συνδέονται με αυτήν. Αυτό φαίνεται και στις εκδοθείσες πρόσφατα συλλογές αστυνομικών διηγημάτων. Τόσο στον τόμο Balkanoir (Καστανιώτης, 2018), όπου συγγραφείς από επτά βαλκανικές χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία, Τουρκία, Σερβία, Σλοβενία, Κροατία, Ρουμανία), όσο και στον τόμο που εκδόθηκε στην Τουρκία με διηγήματα επτά Ελλήνων συγγραφέων Yunankarasi (İstos, 2018 – Yunankarasi σημαίνει Ελληνικό νουάρ), υπάρχουν ιστορίες όπου θίγονται σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα: ένα από αυτά είναι και εκείνο του Τύπου, καθώς οι αναγνώστες των εφημερίδων συνεχώς μειώνονται.
Πρέπει να σημειώσουμε πως οι Έλληνες συγγραφείς δεν έχουν να ζηλέψουν πολλά από τους ξένους ομοτέχνους τους. Έχοντας εντρυφήσει στους κλασικούς του είδους, εξοικειωμένοι με τα λογοτεχνικά ρεύματα που έρχονται από το εξωτερικό, γράφουν αξιανάγνωστα αστυνομικά μυθιστορήματα. Αρκετά από αυτά είναι καλύτερα από ορισμένα μεταφρασμένα. Και μια επισήμανση, αυτή τη φορά αρνητική: τελευταία, παρατηρούμε επιρροές από τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία (στον όγκο των σελίδων, τη θεματική και την πολυλογία), πράγμα που υποβαθμίζει τις συνέπειες της κρίσης και επιβαρύνει την ποιότητα των παραγόμενων έργων.