«Η σοφία δεν είναι αλήθεια. Η αλήθεια δεν είναι ομορφιά. Η ομορφιά δεν είναι αγάπη. Η αγάπη δεν είναι μουσική. Η μουσική είναι Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ»...
«Μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το υδρογόνο επειδή είναι άφθονο, είναι και ο θεμέλιος λίθος του σύμπαντος. Εγώ το αμφισβητώ. Λέω ότι υπάρχει περισσότερη βλακεία από υδρογόνο και αυτός είναι ο θεμέλιος λίθος του σύμπαντος».
Αυτό ανέφερε σε συνέντευξη του ο αμερικανός Φρανκ Ζάππα, μια από τις πιο αμφιλεγόμενες φιγούρες της ροκ μουσικής του 20ου αιώνα. Το διάσημο μουστάκι του, οι πολύμηνες περιοδείες του και η καυστική του σάτιρα ήταν το σήμα κατατεθέν του. Ο Ζάππα υπήρξε υπέρμαχος της ελευθερίας και της ουσιαστικής δημοκρατίας, κατέκρινε το κοινωνικοπολιτικό σύστημα των ΗΠΑ και δεν δίστασε να κριτικάρει τις τάσεις τις εποχής, σατιρίζοντας μάλιστα και γνωστό εξώφυλλο των «Beatles». Απασχόλησε τη μουσική βιομηχανία για τρεις δεκαετίες, ίδρυσε ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρία, πολέμησε τη λογοκρισία και κυκλοφόρησε πάνω από 60 δίσκους.
Το διάσημο μουστάκι του, οι πολύμηνες περιοδείες του και η καυστική του σάτιρα ήταν το σήμα κατατεθέν του.Heinrich Klaffs/Wikimedia Commons
«Στραβόξυλο» από μικρός
Ο Φρανκ Βίνσεντ Ζάππα γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου του 1940 στη Βαλτιμόρη και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στην Καλιφόρνια. Στο Λάνκαστερ της Καλιφόρνιας ήρθε σε επαφή με τη μουσική κλασικών μουσικοσυνθετών, αλλά και με την μουσική τάση της εποχής που ήταν η ντου-γουόπ. Ένα είδος μουσικής με στενή αρμονία και ασυνάρτητα λόγια που χρονολογείται γύρω στις αρχές της δεκαετίας του ’50 στην Αμερική. Επηρεάστηκε επίσης από ήχους R&B και ήδη από το γυμνάσιο ήταν σίγουρος ότι θα ασχοληθεί με τη μουσική. Το 1965 ο Ζάππα έγινε μέλος του συγκροτήματος Soul Giants, το οποίο αργότερα μετονομάστηκε σε Mother of Inventions και ξεκίνησε μια μακρόχρονη πορεία στη μουσική. Το συγκρότημα ήταν ένα από τα αντισυμβατικά μουσικά σχήματα και ο Ζάππα βρήκε καταφύγιο και σιγουριά για να εμπλουτίζει το συγκρότημα με πολύπλοκο ήχο, από αβάν-γκαρντ και τζαζ μέχρι ροκ, ηλεκτρονική και ορχηστρική μουσική. Ακόμη πιο περίπλοκοι ήταν οι στίχοι, που συνήθως εξέθεταν και διακωμωδούσαν αυτό που είχε καταντήσει η Αμερική. Η αρχή έγινε με τον πρώτο δίσκο των Mothers, Freak Out που χιουμοριστικά σκιαγραφούσε τον σύγχρονο άνθρωπο που τον καθοδηγεί ο υπερκαταναλωτισμός, ο φτηνός αθλητισμός και υποδεέστερα σεξουαλικά ένστικτα.
«Στόχαστρο» οι Χίπις, οι Beatles και οι δημοσιογράφοι
Ο δίσκος We’re only here for the money καθυστέρησε να κυκλοφορήσει, καθώς το εξώφυλλο του δίσκου αποτελούσε μια κοροϊδευτική μεταφορά του πρωτότυπου εξώφυλλου του δίσκου των Beatles, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Τα λουλούδια που κοσμούν τον αρχικό δίσκο, αντικαθίστανται από διάφορα λαχανικά και ζαρζαβατικά στον δίσκο των Mother. Παρόλο που ο Ζάππα είχε μακριά μαλλιά και ζούσε έξω από τις νόρμες, σιχαινόταν το φιλελεύθερο κίνημα των Χίπις. Πίστευε πως ένα μάτσο βλάκες άρπαξαν την ευκαιρία και με λουλούδια και άπλετη αγάπη θα αλλάξουν τον κόσμο. Το εξώφυλλο του δίσκου των Mother of Inventios, We’re only here for the money, σατίριζε το εξώφυλλο του δίσκου των Beatles, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band...
Προσβλητικός ήταν και απέναντι στους δημοσιογράφους.
Η άποψη του για τους δημοσιογράφους που κάλυπταν μουσικά θέματα κυρίως της ροκ σκηνής, ήταν πως πρόκειται για«ανθρώπους που δεν ξέρουν να γράφουν, παίρνουν συνέντευξη από άτομα που δεν ξέρουν να μιλάνε για ανθρώπους που δεν μπορούν να διαβάσουν».
Σε μία συνέντευξη ένας δημοσιογράφος ρώτησε τον Ζάππα:
–Λοιπόν, Φρανκ, έχεις μακριά μαλλιά. Αυτό σε καθιστά γυναίκα;
– Εσύ έχεις ξύλινο πόδι. Αυτό σε καθιστά τραπέζι;
Το πιο επιτυχημένο κομμάτι του σατίριζε τον τρόπο ζωής της Καλιφόρνιας και η καταγγελία στο PMRC.
Το τραγούδι με τίτλο «Valley Girl» κυκλοφόρησε το 1982 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Η κόρη του Ζάππα, Moon Unit Zappa, ήταν στα φωνητικά του τραγουδιού και χρησιμοποιούσε την χαρακτηριστική αργκό γλώσσα ενός τυπικού κοριτσιού από την Καλιφόρνια.
Το 1965 ο Ζάππα έγινε μέλος του συγκροτήματος Soul Giants, που αργότερα μετονομάστηκε σε Mother of Inventions και ξεκίνησε μια μακρόχρονη πορεία στη μουσική. Wikimedia Commons
Ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του δίσκου Ship Arriving Too Late to Save a Drowning Witch, που περιείχε και το περίφημο τραγούδι Valley Girl, ο Ζάππα καταπιάστηκε με την ψηφιακή μουσική. Με ένα συνθεσάιζερ Synclavier, ο Ζάππα ελευθερώθηκε από τεχνικούς περιορισμούς που προβλημάτιζαν τους μουσικούς στις ζωντανές εμφανίσεις. Το συνθεσάιζερ ήταν ικανό να αναπαράγει ορχηστικούς ήχους και ο Ζάππα ηχογράφησε ένα ολόκληρο άλμπουμ μόνο με τη βοήθεια του Synclavier. Παράλληλα έγινε ακόμη πιο καυστικός και η σάτιρα του πολιτικοποιήθηκε. Τα έβαλε με το Ρεπουμπλικανικό κόμμα και την τεράστια επιρροή της τηλεόρασης.
Σαρκαστικά ανέφερε για την πατρίδα του:
«Δεν μπορείς να είσαι πραγματική χώρα αν δεν έχεις δική σου μπύρα και αερογραμμή.
Βοηθά αν έχεις κάτι σαν ποδοσφαιρική ομάδα, ή μερικά πυρηνικά όπλα, αλλά στην τελική χρειάζεσαι μπύρα».
Το 1985 ο Ζάππα κατήγγειλε την συντηρητική οργάνωση Parents Music Resource Center (PMRC), που την είχε δημιουργήσει ομάδα των γυναικών συζύγων επιφανών πολιτικών προσώπων, αλλά και υποψήφιων προέδρων της Αμερικής. Η οργάνωση λογόκρινε μουσικά κομμάτια, τα θεωρούσε αισχρά και απαγόρευε την κυκλοφορία τους. Στους δίσκους που κυκλοφόρησαν μετά το 1985, ο Ζάππα κολλούσε ένα σημείωμα στο εξώφυλλο κάθε δίσκου, δηλώνοντας απλά, λιτά και απέριττα:
«ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Αυτός ο δίσκος περιέχει υλικό που μια πραγματικά ελεύθερη κοινωνία ούτε θα το φοβόταν ούτε θα το κατέστειλε. Η γλώσσα και το σκεπτικό που περιέχονται εδώ εγγυημένα δεν προκαλούν αιώνιο βασανιστήριο στον τόπο που ο τύπος με τα κέρατα και το προτεταμένο παλούκι κάνει τη δουλειά του. Αυτή η εγγύηση είναι τόσο αληθινή όσο οι απειλές του βίντεο των φονταμενταλιστών που επιτίθενται στην ροκ μουσική σε μια προσπάθεια να μετατρέψουν την Αμερική σε ένα έθνος από ελεγχόμενους ελαφρόμυαλους (στο όνομα του Ιησού Χριστού). Αν υπάρχει κόλαση, η φωτιά της περιμένει εκείνους, όχι εμάς».
Ο Ζάππα στο Μπάφαλο το 1980. Flickr
Ο άνθρωπος που ζούσε για τη μουσική
Ο Ζάππα όση ώρα ήταν ξύπνιος ασχολιόταν με τη μουσική. To 1970 συνεργάστηκε με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λος Άντζελες για το έργο 200 Motels στον χώρο του πανεπιστημίου του Λος Άντζελες, UCLA. Το 1971 η επεισοδιακή συναυλία στο Μοντρέ της Ελβετίας ήταν πηγή έμπνευσης του τραγουδιού Smoke on the Water, των Deep Purple , ενώ έξι μέρες αργότερα η συναυλία στο Λονδίνο έληξε με τραυματισμό του Ζάππα που τον καθήλωσε σε αναπηρικό καροτσάκι για μήνες.
«Η ενημέρωση δεν είναι γνώση. Η γνώση δεν είναι σοφία. Η σοφία δεν είναι αλήθεια.
Η αλήθεια δεν είναι ομορφιά. Η ομορφιά δεν είναι αγάπη. Η αγάπη δεν είναι μουσική.
Η μουσική είναι Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ».
Πολύμηνες περιοδείες και δίσκοι κατά παραγγελία
Από το 1973 ο Ζάππα πραγματοποιούσε παγκόσμιες περιοδείες που διαρκούσαν πολλές ημέρες. Την ίδια χρονιά, 183 μέρες τις πέρασε στο δρόμο και σε ζωντανές εμφανίσεις σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Αυστραλία. Μετά την οριστική διάλυση των Mother of Inventions, ο Ζάππα επικεντρώθηκε στη σόλο καριέρα. Πειραματίστηκε με το συνθεσάιζερ και ηχογραφούσε μουσική στο στούντιο του σπιτιού του.
Το 1984 ο Ζάππα πραγματοποίησε ακόμη μία περιοδεία. Εκείνη την εποχή οι δίσκοι και τα τραγούδια δεν είχαν μεγάλη επιτυχία στο ευρύ κοινό. Αντιθέτως, ο Ζάππα με το ίδιο στυλ μουσικής ικανοποιούσε ένα σημαντικό αριθμό φανατικών θαυμαστών. Μάλιστα, οι δίσκοι που ηχογραφούσε στέλνονταν στους ενδιαφερόμενους έπειτα από παραγγελία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Ο Ζάππα σε τηλεοπτική συνέντευξη το 1993. Flickr
Τα τελευταία χρόνια του συνθέτη
Το 1988 ο Ζάππα περιόδευσε για τελευταία φορά, παίζοντας για 81 ημέρες στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη.
Τον Μάιο του 1989 ο Ζάππα κυκλοφόρησε την αυτοβιογραφία του, The Real Frank Zappa Book. Στη συνέχεια ταξίδεψε στη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη για δουλειές που δεν είχαν σχέση με τη μουσική.
Το 1991 ο Ζάππα δεν μπόρεσε να εμφανιστεί ζωντανά σε παράσταση στην Νέα Υόρκη. Τα παιδιά του δημοσίως έκαναν τότε λόγο για πρώτη φορά ότι ο Ζάππα υπέφερε από καρκίνο του προστάτη.
Στις 4 Δεκεμβρίου 1993 ο Ζάππα πέθανε σε ηλικία 52 ετών στο νοσοκομείο Laurel Canyon στην Καλιφόρνια.
Η γυναίκα του Ζάππα πούλησε τα δικαιώματα της μουσικής του. Ο δίσκος Civilization Phaze III κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του και είναι εμφανής ο προκλητικός και απολιτίκ στίχος του....