του Δημήτρη Α. Δημητριάδη
Τα βαρόμετρα της δημοσκόπησης έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας και από ότι φαίνεται τίθενται σε μόνιμη βάση προσέγγισης κι αξιολόγησης της πραγματικότητας, αποτελώντας στοιχείο ενός υπεύθυνου σχεδιασμού. Σε ότι αφορά, λοιπόν, την αναγνωσιμότητα των βιβλίων, τα πράγματα είναι απογοητευτικά. Ελάχιστοι διαβάζουν βιβλία σε καθημερινή βάση επί μία ώρα, ενώ το ποσοστό ανεβαίνει όχι τόσο σημαντικά όσον αφορά τις εφημερίδες και τα περιοδικά.
Χρόνια, τώρα, το βιβλίο συνδέεται απόλυτα με τις δεσμεύσεις και τα «βάσανα» του σχολείου, υπονομευόμενο, μάλιστα, στη συνείδηση του παιδιού πριν ακόμη περάσει στη σχολική αυλή, αφού η οικογενειακή εστία, δύσκολα γνωρίζοντας τη θαλπωρή του, συνδέει το σχολείο μαζί του με έναν ιδιαίτερο ψυχαναγκασμό. Έτσι, το βιβλίο, μην έχοντας εμφανή παρουσία στο γενικότερο πλαίσιο της ζωής του νέου ανθρώπου, καταγράφεται στην πολιτιστική του μήτρα ως κάτι περιθωριακό. Είναι φυσικό, λοιπόν, να δεινοπαθεί η εκπαίδευση και να είναι ευάλωτη, αφού το κύριο εργαλείο της δεν έχει πέραση στην ιστορικότητα της εποχής μας.
Η κοινή αυτή διαπιστωτική εικόνα της κρίσης του βιβλίου έχει έναν κοινό τόπο, την αμφισβήτηση και τη περιθωριοποίηση της μελέτης και του διαβάσματος. Οι αναλυτές αυτού του φαινομένου ρίχνουν το βάρος της προσέγγισής τους κυρίως στην ταχεία ανάδειξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της εικόνας και των τεχνολογικών ευρημάτων. Ισχυρίζονται, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, ότι οι νέες πηγές γνώσης είναι πιο γοητευτικές, πιο ψυχαγωγικές και κυρίως πιο αποτελεσματικές. Επιπρόσθετα, απαιτούν λιγότερο κόπο και ενέργεια, ενώ ταυτόχρονα δείχνουν μεγαλύτερη συμβατότητα με τις γοργές εξελίξεις των σημερινών κι αυριανών εποχών.
Ωστόσο, στο βιβλίο στηρίχτηκε, σε πολύ μεγάλο βαθμό, η εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου. Τα ιδεολογικά και φιλοσοφικά ρεύματα, η κίνηση των ιδεών, η στοχαστική ανέλιξη της ανθρώπινης σκέψης, η ανάπτυξη των εκπαιδευτικών συστημάτων, οι εκρήξεις της έρευνας και οι περιπέτειες της γνώσης, αναδύθηκαν στον απέραντο κόσμο των σελίδων του συναινώντας τις αναζητήσεις των ανθρώπων, ανεξάρτητα από ιστορικές αναφορές και γεωγραφικές συντεταγμένες.
Το βιβλίο είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την πολιτιστική ανάπτυξη κι όσο οι επιστημονικές εξελίξεις πολλαπλασιάζουν τα πεδία παρέμβασής του, τόσο η αναγκαιότητά του γίνεται όλο και περισσότερο επιτακτική. Καλλιεργεί τη δημιουργικότητα και την κοινωνική έκφραση. Τροφοδοτεί τη στοχαστική αναζήτηση και τη φιλοσοφική διάθεση. Οι σελίδες του αγκαλιάζουν την ανθρώπινη πορεία όπου γης και όπου χρόνου. Εδώ συμπυκνώνεται η εμπειρία χιλιάδων χρόνων κι ανιχνεύεται το απροσπέλαστο μέλλον. Το νήμα του διαβάσματος δεν έχει τελειωμό, γιατί συνδέει την αέναη αγωνία για τις διαρκείς ανησυχίες του ανθρώπου στο ταξίδι του μέσα στο χρόνο. Από τον Όμηρο και τον στοχαστικό Αριστοτέλη, ως τον μυθιστορηματικό Βέρν και τον απόλυτα ανθρώπινο Ντοστογιέφσκι, από τη διαχρονική σκέψη των προσωκρατικών και το δράμα του Οιδίποδα και της Αντιγόνης ως την ανάταση της εθνικής μας συνείδησης του Μακρυγιάννη και του Σολωμού, τα πολιτιστικά γονίδια που αναδύονται μέσα από τις σελίδες του είναι αυτά που διατηρούν το περιεχόμενο και την ομορφιά της ζωής. Το ατέλειωτο νήμα της έλλογης σκέψης μας, με τα μικρά και μεγάλα ερωτήματα και τα απέραντα πεδία της γνώσης, πάντα θα βρίσκουν το προσφορότερο έδαφος στο βιβλίο, που ζητά συνέχεια, σταθερά κι επίμονα αναγνώστες, ανήσυχους και δημιουργικούς.
Το βιβλίο και το διάβασμα δεν είναι αποκλειστικά σχολική υπόθεση. Η αντίθετη κρατούσα αντίληψη, προϊόν αντιπνευματικής νοοτροπίας, υπονομεύει ευθέως τη μορφωτική διαδικασία. Η αυτομόρφωση κι η διαρκής εκπαίδευση καθίστανται πρώτες προτεραιότητες για τον σύγχρονο άνθρωπο και για έναν πρόσθετο λόγο. Η έκρηξη των πληροφοριών και της επικοινωνίας απαιτεί κοινωνίες με γνωστικές εντάσεις. Καμιά εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να δώσει κινητικότητα στο χώρο του σχολείου αν δεν ενσωματώνει μια νέα πολιτική αντίληψη για το κύριο εργαλείο της μόρφωσης, το βιβλίο. Η σχέση του μαθητή με το βιβλίο και η φιλαναγνωσία, αφορούν το σχολείο και ως μια ξεχωριστή λειτουργία, η συζήτηση της οποίας πρέπει να ξεκινήσει αμέσως.
Μια καλά θεμελιωμένη πολιτική για το βιβλίο είναι αγώνας πολιτισμού. Συνδέεται με την ιεράρχηση των αξιών στις σύγχρονες κοινωνίες. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε συζήτηση διάδοσής του δεν μπορεί να εγκλωβιστεί στο τεχνικό μέρος της εμπορευματικής όψης, που ούτως ή άλλως έχει περιορισμένη δυναμική. Σε μια κοινωνία που θα προάγει τις ανθρώπινες αξίες και θα αναζητεί το νόημα της ζωής, το βιβλίο δεν μπορεί παρά να έχει προνομιακή θέση. Στις σύγχρονες εποχές, όπου οι πολιτιστικές αναμείξεις και οι οικονομικοί ανταγωνισμοί παίρνουν διευρυμένο κι έντονο χαρακτήρα και τα μέσα επικοινωνίας διαμορφώνουν την απέραντη ομοιομορφία του «απέραντου χωριού» και ομογενοποιούν τις ποικίλες ιστορικές πορείες των λαών, το βιβλίο καλείται να « υπερασπίσει » τη διαφορετικότητα, την ανεκτικότητα και τον απέραντο πλουραλισμό στις αντιλήψεις, στις ιδέες και στις κάθε μορφής ανθρώπινες εκφράσεις.
*Ο Δημήτρης Α. Δημητριάδης γεννήθηκε το 1955 στο Τέμενος Παρανεστίου Δράμας και ζει στη Θεσσαλονίκη. Συνεργάζεται με πολλά περιοδικά κι εφημερίδες («Μανδραγόρας», «Ένεκεν», «Δίοδος», «3η χιλιετία» κ.α.) και εκδώσει εννιά ποιητικές συλλογές.
Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα Γαλλικά, Ιταλικά και Πολωνικά.