Είναι η θλίψη ψεύτικη πόζα ελκυστική ή ειλικρινής κατάσταση ψυχική; Κάνουν κάποιοι τους καταραμένους ή είναι καταραμένοι και γράφουν ωραία ποίηση; Είχα τις απορίες μου για την Μαρία Πολυδούρη, μα μετά την ανάγνωση της νέας έκδοσης των Ποιημάτων της λύθηκαν. Το έργο της συνήθως υποτιμάται.
Η στερεότυπη οπτική παρουσιάζει μία μετρίας φωνής ποιήτρια: στη σκιά του πρωτοπόρου Καρυωτάκη γράφει «αντικριστά» με τον μεγάλο Εκείνον.
Τι προσφέρει ετούτη η νέα έκδοση; Μας τη δίνει ως έχει. Περισσότερο· την ώρα της δημιουργίας.
Δεν είναι μια (ίσως κούραζε) σχολιασμένη έκδοση. Μας προσφέρει όμως για πρώτη φορά τα χειρόγραφα της ποιήτριας. Διαβάζουμε Πολυδούρη στο εργαστήρι της. Πού σβήνει, τι γράφει, ξαναγράφει, διορθώνει και κόβει. Μια νέα ανάνγωσή της ενθαρρύνεται μαζί με αθησαύριστα έργα. Διττός δείχνει να είναι ο στόχος αυτής της νέας έκδοσης σε επιμέλεια της Χριστίνας Ντουνιά. Αφ' ενός η αποσύνδεση του βίου από το έργο της ποιήτριας. Αφ' ετέρου η ανάγνωση των ποιημάτων ως έργα τέχνης αφ' εαυτά. Επιτυγχάνεται; Τι εναύσματα δίνει η εκτενής μελέτη «Τα Ρόδα του Αίματος»; Νομίζουμε πολλά. Μία καλή έκδοση που δεν εκθέτει μόνον παγιωμένες απόψεις περί του έργου, αλλά θέτει ερευνητικά ερωτήματα.
Στερεότυπα ανατρέπονται: Είναι όλα τα τραγούδια της «μόνον για εκείνον» όπως η ίδια λέει υπονοώντας τον Καρυωτάκη; Ναι, αλλά εν μέρει. Όπως διαβάζουμε εδώ, άλλος είναι ο Κυνηγός με τα Σονέτα του, άλλος ο φίλος του οποίου την καρδιά «η σιωπή δεν θα προστατέψει», άλλος ο «νέος που αυτοκτόνησε». Πολλές οι πηγές έμπνευσης, ελευθερία. Με δυσκολία διαβάζουν οι κριτικοί Πολυδούρη. Η ίδια δείχνει να το προσμένει αυτό, αφού «Τ' ομοίωμά μου θα 'χει, βέβαια,/ κάποια περίεργη ιστορία». Δεν είναι αυτάρεσκη, αλλά εμπλέα αυτογνωσίας. «Για όλα θα λέει. (Εκτός εμένα)» συνεχίζει. Παραδέχεται έτσι την εμπλοκή βίου και έργου, αλλά επισημειώνει ότι η ίδια μένει στο σκοτάδι, μακριά από όσα αντιλαμβάνονται οι κριτικοί για την ίδια.
Στέκουν αμήχανα μπροστά στο έργο της, ως τότε: κινούν τα χείλη σαν ακαταδεξία «Τι λες εκεί;». Από την κυρία Ντουνιά, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών η οποία μας συστήνει πάντα ευχάριστα και ενδελεχώς τον Μεσοπόλεμο, εδώ μελετάται το έργο της Πολυδούρη εντός κοινωνικού και λογοτεχνικού περικειμένου αλλά και πέραν του γοητευτικού βιογραφικού περικειμένου. Πέραν ίσως και του Καρυωτάκη.
Θαρρούμε επιτυχώς. Το βιβλίο λειτουργεί «πολυμεσικά». Γίνεται έναυσμα για περαιτέρω αναγνώσματα. Ο διττός στόχος δεν είναι αντιφατικός (εστίαση στο ποιητικό έργο – απομάκρυνση από την ανάγνωση του βίου). Το Επίμετρο δίδει εκτενή Στοιχεία Βιογραφίας. Αντίφαση; Όχι, αν δεις τη μελέτη.
Θέτει ερωτήματα. Ποια είναι η σχέση της με το θείο; Ποια η φεμινιστική της δράση (τόσο νωρίς); Πώς αποτυπώνεται στο έργο; Ποια η επιρροή που είχαν τα μανιάτικα μοιρολόγια όχι υποσυνείδητα στον βίο της, αλλά λεκτικά στα ίδια τα ποιήματα; Ποια η θέση της φύσης και ποια η φύση της ποιήτριας; Τι θεωρεί νοσηρό και τι φυσιολογικό; Ο «Τρελός» που γράφεται στο Σωτηρία «τα 'λεγε πιο ήρεμα» επομένως το ακύμαντον εν τρικυμία βρίσκει; Ποια τα γαλλόφωνα αναγνώσματά της και ποια η σχέση της με την ευρωπαϊκή ποιητική κληρονομιά; Ο αναγνώστης εδώ δύναται να ανατρέξει στον Verlaine, τον Rimbaud, την Desbordes – Valmore, τον Poe και την γαλλική Decadence. Τελικά την απολαμβάνεις καλύτερα μαζί με τις εκλεκτικές της συγγένειες. Δικαιότερα.
Μία ολιστική θεώρηση του φαινομένου. Πρώτα, η ποιήτρια που σβήνει σαν τρίλλια στο Σανατόριο Σωτηρία, η συγχρονική πρόσληψη από τους ποιητικούς κύκλους της εποχής της και τα σημαντικότερα «εν θερμώ» δημοσιεύματα. Κατόπιν, η ηρωίδα και η μυθιστορηματική μετάπλασή της απ' την Καζαντζάκη και από τον Κοσμά Πολίτη. Στη συνέχεια, η στάση των ιστορικών λογοτεχνίας απέναντι στο έργο: ενώ θα περίμενε κανείς μια «εν ψυχρώ» προσέγγιση αποδελτιώνεται μια «εν θερμώ» υποτίμηση. Για τους πολλούς, ο βίος της ήταν ΤΟ ποίημα.
Οι κριτικοί αναζητούν «ρεύματα», «συλλογικότητες» αφήνοντας έτσι την εν πολλοίς προσωπική φωνή της Πολυδούρη στο σκοτάδι. Τα κριτήρια του μοντερνισμού (έμφαση στη μορφή, ελεύθερος στίχος- λιγότερη έμφαση στο περιεχόμενο) δυστυχώς εφαρμόζονται κατά την κρίση μιας ποιήτριας που λειτουργεί ακριβώς ανάποδα: έμφαση στο περιεχόμενο, «προχειρότητα» στη μορφή. Μια φαινομενική «ατημελησία», τελικά στοιχείο νεωτερικότητας και προφορικότητας. Εκφραστική ιδοτυπία που θυμίζει τα «σπαράγματα» του Χειμωνά. Το Επίμετρο καθιστά σαφή αυτή την χρονολογικώς άδικη κρίση. Εν τέλει, κατανοούμε πώς ακόμα γοητεύεται ο αναγνώστης απολαμβάνοντας την προσωπική ιστορία ομού μετά της ποιήσεως ως ενιαίο κείμενο.
«Σαρξ εκ της σαρκός» της είναι τα Ποιήματα, όσο και αν αυτή η σαρξ είναι μια επινόηση, μια πόζα ή ένα προσωπείο προς το οποίο η ποιήτρια δικαιούται να είναι συνεπής ή ασυνεπής. Μικρή σημασία έχει. Χρήσιμη πιστεύουμε πως είναι αυτή η σκοπιά απέναντι στο έργο της Π. Ήδη εφαρμοσμένη από μελετητές στον Καβάφη (Daniel Mendelsohn κ.α.) δίνει ελευθερία στην ανάγνωση του Αλεξανδρινού. Απογαλακτισμός της για πρώτη φορά από τον Καρυωτάκη. Και αφού καταφέραμε να απολαύσουμε την ποίηση της Πολυδούρη αυτοφυώς και δίχως βιογραφισμούς, τώρα αναμένουμε και την επερχόμενη έκδοση των σπάνιων Πεζών της από την Εστία. Λύθηκε ο δεσμός βίου – έργου. Ας τον ξαναδέσουμε γορδιοτρόπως και αμετακλήτως. Για να δούμε!
Η έκδοση κυκλοφορεί από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας
του Ηλία Κολοκούρη
σπούδασε κλασική φιλολογία και γλωσσολογία στην Αθήνα και είναι καθηγητής
http://www.protagon.gr/, 22/9/2014